Bernard Johan ter Haar, grondlegger van de NV Ter Haar en Schuijt (1866-1934)
Op 17 januari van het jaar 1866 ziet Bernard Johan ter Haar in Hengelo het levenslicht.
Hij is een zoon van Gerhard Christiaan ter Haar (1823-1898), en Elisabeth Catharina Gerdessen (1833-1906).
Voor hem waren in het gezin Ter Haar al geboren: Gerharda Christina (1853), Karel Christiaan (1855), Hendrik Reinier (1857), Jeanette Gerardine (1960), Christiaan Pieter Henri (1861), Gerhard Elisa (1863) en Lodewijk Antoon (1864).
Bernard Johan (1866) is dus het achtste kind en de zesde zoon. Na hem zouden nog worden geboren Hendrika Geertruida Johanna (1867), Pieter Tijmen (1869), Elisabeth Catharina (1872) en Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk (1875).
Vader Gerhard is - naast vader van zijn twaalftal - schoolonderwijzer en hoofd van een school. Opa Geurt was onderwijzer en kostschoolhouder en overgrootvader Tijmen schoolmeester. Het lesgeven zit nadrukkelijk in de genen bij de Ter Haars!
De vader van moeder Elisabeth was commies waker bij de Rijnscheepvaart te Lobith, haar moeder runde een winkel (na het overlijden van haar man). Van Elisabeths opa Albertus Lodewijk Gerdessen weten we dat hij een gedestilleerd bedrijf te Leerdam had en wijnkoper was, en als nevenfuncties de ambten diaken en schepen te Leerdam en baljuw te Asperen vervulde. De eerste link met Leerdam is gelegd.
Maar er zou nog een tweede connectie met Leerdam ontstaan.
Bernard Johan groeit op in Hengelo. Zijn oudste broer Karel Christiaan is ook onderwijzer geworden, maar zijn een-na-oudste broer Hendrik Reinier zit in het uitgeversvak en woont in Geldermalsen. De liefde voor letters en het ondernemerschap moeten ook Bernard Johans interesse hebben gewekt; hij wordt boekhandelaar. In eerste instantie in Hengelo en in 1886 verblijft hij een jaar in Barneveld. Maar vanaf 1887 vestigt hij zich in... Leerdam.
 |
| De Graafschap-bode 23-04-1890 |
Als Bernard Johan 24 jaar oud is, trouwt hij op 17 april 1890 met de 26-jarige Alida Jacoba Vis. Het huwelijk vindt plaats in Zaandijk, de woonplaats van de bruid. Bernard en Alida vestigen zich nu samen in Leerdam.
Alida's vader Jacob Vis (1828-1887) en haar moeder Maartje Hanenmaker (1825-1874) komen uit Zaanse gegoede ondernemersfamilies. Vader Jacob Vis is makelaar en commissionair in granen. Diens vader Dirk Vis was oliefabrikant en koopman en daarnaast was hij burgemeester en lid van de Provinciale Staten. Van Dirk Vis, zijn vrouw Engeltje Kool, en Dirks ouders Jacob Vis en Aaltje van Bergen zijn prachtige portretten en herinneringsporselein bewaard gebleven (om ze te zien, klik even op de namen).
We zien in het bevolkingsregister het gezin Ter Haar-Vis ingeschreven op de Leerdamse adressen: A206, A172, A525, A643 en tenslotte Vlietskant 6.
Bernard en Alida krijgen zes kinderen (waarvan er twee op jonge babyleeftijd overlijden):
- Jacob Gerhard Meindert (1891)
- Bernard Johan (1893-1893)
- Elize Maria Ali (1894)
- Alida Jacoba (1898-1898)
- Henri Pieter (1902)
- Engelbert Mari Reinier (1906)
 |
| De Leerdammer, 8-4-1893 |
 |
| Het nieuws van de dag, 15-11-1898 |
Alida komt uit een Doopsgezinde familie, terwijl Bernard Nederlands Hervormd is.
Twee zussen van Alida (de 'Gezusters Vis') runnen een kantoorboekhandel aan de Voorstraat 71 in Beesd, zij wonen ook een tijdje in bij de familie Ter Haar. Ook de jongste broer van Bernard woont een tijdje bij de familie om te werken als winkelbediende in de zaak.
 |
| Bevolkingsregister Leerdam 1897-1920 |
 |
| De Leerdammer, 23-1-1892 |
Op 5 oktober 1887 had B.J. ter Haar zijn firma met een courant- en handelsdrukkerij in Leerdam opgericht.
Drie weken later, op 24 oktober 1891 wordt het eerste weekblad uitgegeven met de naam 'De Leerdammer'. Het blad wordt in de wijde omtrek gelezen en verschijnt na een tijdje tweewekelijks en daarna driewekelijks.
 |
| De allereerste uitgave van De Leerdammer |
 |
| 'Bureau van de Leerdammer' links op de foto. Huidig adres: Kerkstraat 36, De Vier Heerlijkheden. |
 |
| Het Nieuws van de Dag, 2-8-1893 |
Met ingang van 1 augustus 1893 wordt de firma een Naamloze Vennootschap met de naam "Ter Haar en Schuyt". Het bedrijf omvat een boekhandel met boekdrukkerij en een boekbinderij. Zijn mede-compagnon is Pieter Jan Adolph Schuijt (1869-1935), letterzetter en boekdrukker.
 | ||
De Leerdammer, 5-8-1893 De Leerdammer, 19-8-1893 
|
 | ||||||||||||||||
| B.J. ter Haar voor de drukkerij aan de Kerkstraat in Leerdam (huidig adres Kerkstraat 36, de Vier Heerlijkheden). Inclusief nieuwsgierige buren. Op de gevel staat 'Boekdrukkerij en Binderij. Boek- en Papierhandel. Muziek- en Kunsthandel.' |
 |
| B.J. ter Haar en de drukkersgezellen bij het 12,5-jarige bestaan, 5 april 1900 |
 |
| De Leerdammer, 29-10-1902 |
In de zomer van 1903 verhuist het bedrijf van Ter Haar en Schuijt van de Kerkstraat naar de Vlietskant waar een nieuw winkelhuis met kantoor en drukkerij is gebouwd.
 |
| Rechts (het pand met de rode bakstenen) aan de Vlietskant de vestiging van Ter Haar & Schuijt. |
 |
| Woonhuis - inclusief archiefzolder - van de familie Ter Haar en het huis waar personeelsleden en/of diverse familieleden woonden - aan de Vlietskant 6 en 8, links van het bedrijf THS. |
Als het bedrijf 25 jaar bestaat wordt dit waardig gevierd. Het personeel maakt een reis naar Brussel.
Een van de personeelsleden maakt een gedicht met deze strofe gericht aan 'patroon' Ter Haar: "Lof! nu vijfentwintig jaren - Hij, patroon en vriend gelijk, - Steeds zijn arbeid deed ervaren,- Steeds aan energie zoo rijk'."
 |
| De Leerdammer, 28-9-1912 |
In 1927 bestaat het bedrijf 40 jaar en er wordt een gevelsteen tegen de winkel geplaatst met de opdruk:
1887-1927
5 October
Aangeboden door het personeel
Ook deze keer wordt er een uitstapje gemaakt:
 |
| De Leerdammer, 14-9-1927 |
 |
| De Leerdammer, 13-1-1932 |
In de jaren '30 werkt er zo'n 30 man personeel bij THS; bureauhouders, agenten en verslaggevers.
Als op 10 maart 1934 Bernard Johan ter Haar overlijdt op 68-jarige leeftijd, is dat voorpaginanieuws in 'zijn krant':
 |
| De Leerdammer, 14-3-1934 |
 |
| De Leerdammer, 14-3-1934 |
 |
 |
| De Leerdammer, 14-3-1934 (de schrijver van dit stuk moet zijn geweest J. van Mourik Azn., geschiedkundig medewerker van de krant, onderwijzer in Hei- en Boeicop, Heukelum en daarna aan de Huishoud- en Industrieschool te Leerdam). |
 |
| De Leerdammer, 14-4-1934 |
Ruim een jaar later, op 14 oktober 1935 overlijdt ook Bernards echtgenote, de dan 70-jarige Alida Jacoba Vis.
In 1933 was zoon J.G.M. ter Haar uitgetreden als commissaris en tot directeur van het bedrijf benoemd. De uitgeverij blijft een familiebedrijf, de ene zoon werkt als redacteur van de krant, de andere als chef van de drukkerij. In 1934 wordt de nevenvestiging in Beesd (voorheen gerund door de tantes Vis) opgeheven. (De Dordrechtse Courant, 20-1-1934).
In 1941 viert 'De Leerdammer' op een sobere manier haar 50-jarige bestaan.
 |
| De Gecombineerde, 28-10-1941 |
Het bedrijf zou zich uitbreiden met een gebouwencomplex bovenaan de dijk tussen de Hoogenhoek en Oranje-Nassaulaan. (nu: locatie Albert Heijn).
'De Leerdammer' zou verschijnen tussen 1891 en 1941. Later werd dit 'De Gecombineerde' (1942, 1946-1992).
 |
| De kantoorboekhandel in 1973 |
 |
| NRC Handelsblad 4-3-1983 |
Ter Haar en Schuijt, decennia lang een begrip in Leerdam, bestaat inmiddels niet meer. Maar Bernard Johan ter Haars nalatenschap is groot. Alleen al als we kijken naar het krantenarchief wat - inmiddels gedigitaliseerd - een schat aan informatie biedt over het leven en werken, wel en wee, in en rond Leerdam.
Ook heeft hij in mijn ogen een bijdrage geleverd aan de Leerdamse identiteit. Er werd niet alleen een commercieel platform voor bedrijven en winkels gecreëerd; journalisten luisterden naar wat er leefde op straat zodat politici daarop konden reageren. Lokale media beschreven, volgzaam maar ook naarmate de tijd vorderde, meer kritisch. Zo speelde THS - met de vaak gebruikte slogan 'Tot Hoger Streven' - een invloedrijke en verbindende rol in de gemeenschap.
Bronnen:
- Beeldbank Historische Vereniging Leerdam
- Bewaarde Schoonheid, Teunis Blom, pag. 112-113
- Diverse krantenberichten, hierboven vermeld
- Foto's Facebook-groep Oud-Leerdam
- Leerdam door de eeuwen heen, P.M. van Gent, pag. 263, 397-400
- Oud-Zelhem, fam. Gerdessen
- RAZU.nl - archief De Leerdammer
- Vis a Vis
- Wiewaswie.nl
“Newspapers are the schoolmasters of the common people." (Henry Ward Beecher)
Reacties
Een reactie posten