J.T. Visserstraat 1, landhuis ontworpen door architect Aart Nieuwpoort (1926)

Leendert Antonie (Leen) Burgers begon op 18-jarige leeftijd zijn loopbaan bij Houthandel Varsseveld in Leerdam. Leen werd geboren in 1884 in Eindhoven als zoon van sigarenfabrikant Adrianus Johannes Burgers. Na zijn eerste werkervaringen bij onder meer Axel P. Nielsen in Amsterdam en enkele houtbedrijven in de Zaanstreek, trad hij in 1902 in dienst bij Varsseveld in Leerdam waar zijn oom directeur was. Niet alleen professioneel, maar ook privé raakte hij nauw verbonden met de familie achter het bedrijf: op 12 juni 1907 trouwde hij in Den Haag met Maria Christina (Tine) Burgers, de enige dochter van zijn oom Johannes Adrianus Burgers en Alida van Schouwenburg. 

In 1911 werd het bedrijf omgevormd naar een Naamloze Vennootschap Houthandel voorheen Varsseveld & Co. Leerdam. J.A. Burgers, sinds 1906 de enige vennoot, werd de eerste directeur en behield 218 aandelen. Neef Leen Burgers was een van de vijf nieuwe aandeelhouders en verwierf zes aandelen.

Na het aftreden van J.A. Burgers als directeur op 13 juli 1921 – vanwege gezondheidsproblemen – werd Leen Burgers een van de twee nieuwe directeuren. J.A. Burgers overleed slechts een maand later, op 13 augustus 1921.

J.A. Burgers had in 1884 in Leerdam de Spoorstraat 11 laten bouwen. Vanaf 1895 woonde J.A. Burgers in Rotterdam en vanaf 1898 in Den Haag (Scheveningen); hij kwam meermalen per week met de trein naar Leerdam.

Bij zijn overlijden in 1921 was het huis aan de Spoorstraat inmiddels in bezit gekomen van Leen en Tine Burgers-Burgers.  Zij kregen tussen 1909 en 1924 vijf kinderen, waarvan het jongste meisje levenloos werd geboren. Tine was actief in de Theosofische Vereniging en Leen was Remonstrants. Ze bezochten de Sterkampen in Ommen. De kinderen kregen particulier onderwijs, samen met de kinderen van glasfabriek directeur Marijn Cochius en later mogelijk aan de Humanitaire School in Laren. In 1937 eindigde het huwelijk van Leen en Tine; hun kinderen waren toen volwassen.

Ik ging er min of meer vanuit dat de familie L.A. Burgers altijd in de villa aan de Spoorstraat 11 had gewoond.

Maar in 1926 krijgt de Sliedrechtse architect Aart Nieuwpoort de opdracht een woning te ontwerpen voor L.A. Burgers. De locatie is aan de Watertorenlaan, eigenlijk precies schuin tegenover het 'ouderlijk' adres aan de Spoorstraat 11. 

De Leerdammer, 2-10-1926

J.T. Visserstraat 1, Leerdam (Foto HT, 2025)

Het betreft een landelijk vormgegeven woning, met een gevelbekleding van horizontale houten delen op een onderbouw van metsel- en pleisterwerk. Oorspronkelijk waren de kozijnen uitgevoerd in een ivoortint, terwijl ramen en deuren in terra-cottakleur waren geschilderd.

De villa roept associaties op met het werk van de Amsterdamse School, vooral de in 1918 opgeleverde woningen van Park Meerwijk in Bergen, ontworpen door de architecten Staal en Blaauw. Veel details, het rieten dak, de hoog opgaande schoorsteen, de houten kolommen, de lichte accenten op de hoeken van de geteerde houten gevelbekleding, zien we meer ingetogen terug in het werk van Nieuwpoort. 

Ook lijkt de woning sterk op de tegelijkertijd gebouwde villa ('Lingetuin', 'Lingestein' - maar vaker 'de Viskom' genoemd) voor glasfabriek-mededirecteur Henri Linus Copijn aan de Lingedijk 32, ontworpen door de Aerdenhoutse architect Anthonie Pieter Smits. 

Huize 'De Viskom' aan de Lingedijk 32, ontworpen door A.P. Smits voor directeur-ingenieur H.L. Copijn: 

Riet gedekte landhuizen in de stijl van de Amsterdamse School waren in die tijd duidelijk in trek bij opdrachtgevers. 

Architect Nieuwpoort speelde hierop in met een plan om in Oud-Schayk bij Leerdam vijf vergelijkbare woningen te ontwerpen. Van realisatie is het echter nooit gekomen.

Aart Nieuwpoort had eerder al een andere villa in Leerdam ontworpen. Voor Jan Leguit – winkelier, kantoorbediende, voorzitter van de werkliedenvereniging en gemeenteraadslid, wonend aan de Hoogstraat 50 – ontwierp Nieuwpoort in 1923 een vrijstaand woonhuis aan de Meent 6. Rond 1968 woont de familie Grosse Hamberg op dit adres.

Dit huis valt op door het steile schilddak en het gebruik van rode baksteen. Karakteristiek zijn de golvende loden versieringen langs de bakgoten, ondersteund door klassieke kolommetjes. Ook de diepliggende entree is een opvallend kenmerk.

Meent 6, ontworpen door Aart Nieuwpoort voor J. Leguit

Het is mij niet bekend of, en zo ja hoe lang, de familie L.A. Burgers in de villa aan de Watertorenlaan heeft gewoond. 

De woning is door predikant Lieven Stoffel den Boer (1898-1979) van de christelijk gereformeerde kerk gebruikt als pastorie. Den Boer was dominee in Leerdam tussen oktober 1931 en augustus 1934. 

Rond 1945 werd de woning verhuurd aan Arie Hanemaaijer, die van 1936 tot 1943 en opnieuw van 1945 tot 1949 burgemeester van Leerdam was. Hanemaaijer ging na zijn pensioen in een nieuw huis op nummer 18 wonen. 

Vermoedelijk is de woning daarna verkocht. 

Het huis had rond 1930 het adres J.T. Visserstraat 1 gekregen, genoemd naar de directeur van de Leerdamsche Waterleidingmaatschappij. 

____________________________

Aart Nieuwpoort (1899–1947), geboren in Sliedrecht, liet ondanks een korte carrière een veelzijdig en onderbelicht architectonisch oeuvre na. Als enige BNA-architect in zijn dorp drukte hij een stempel op de vernieuwing van Sliedrecht in de vroege 20e eeuw. Zijn stijl ontwikkelde zich van de Amsterdamse School via Dudok en de Nieuwe Haagse School tot sporadische invloeden van het Nieuwe Bouwen, maar altijd met een eigen signatuur van strakke zakelijkheid en speelse details. Nieuwpoort ontwierp ook interieurs, vaak met glas-in-lood van Toon Berg, en werkte regelmatig samen met bouwkundig ingenieur Th.J.M. Kloosterhuis. 

Zijn werk is vooral te vinden in Sliedrecht, maar ook in Leerdam en Gorinchem. Zijn oeuvre werd in 2009 beschreven door Kees Rouw.

Via Barendina Antje Voorsluijs, de zus van Aarts vrouw, bestond er een band met Leerdam. Zij was getrouwd met de Leerdammer Teunis Verspuij, zoon van Huijbert en Cornelia Antonia Doeland.

Architect Aart Nieuwpoort

Bronnen:

• Beeldbank Historische Vereniging Leerdam: Watertorenlaan
• Bevolkingsregister Leerdam 1897-1920: familie L.A. Burgers
• Bevolkingsregister Leerdam 1897-1920: familie Leguit
• Blom, Teunis, Hout aan de Linge, pag. 121, 198-202, 232-236, 279
• De Leerdammer, 2-10-1926
• Foto's: Facebook pagina Oud-Leerdam
• Herik, H. van den, Eben-Haëzer, 75 jaar geschiedenis van de Christelijke Gereformeerde Kerk van Leerdam (1990), pag. 82, 86, 97.
• Rouw, Kees, Het architectonische talent van Aart Nieuwpoort, 1899-1947, pag. 40 88, 89
• Stichting Wendingen. (z.d.). Aart Nieuwpoort. Items Amsterdamse School, geraadpleegd op 5 juli 2025, van https://items.amsterdamse-school.nl/details/persons/316

Het Leerdamse ziekenhuis (1916-1970)

Tussen 1916 en 1988 was er een ziekenhuis in Leerdam. Het ging om twee locaties, beiden aan de Koningin Emmalaan.

1 - Oude ziekenhuis: 15 juli 1916-1970  

"Gelegen aan het uiteinde der Koningin Emmalaan, in een landelijke omgeving, doet zeker de rust alleen reeds de patiënten weldadig aan” (P.M. van Gent, Leerdam door de eeuwen heen, pag. 432)

In mei 1930 werd een uitbreiding geopend en in 1970 vond de verhuizing naar de nieuwe locatie plaats.

2 - Linge Ziekenhuis: 1970- 28 juli 1988

Deze blog gaat met name over het oude ziekenhuis.

Als initiatiefnemer voor de komst van een ziekenhuis in Leerdam, wordt huisarts Cornelis Voogd genoemd. Jarenlang was hij in de weer om zijn ideaal, dat hij als een zegen voor Leerdam beschouwde, te verwerkelijken.

Het ziekenhuis kwam er niet zómaar. Immers, Leerdam was maar klein, en kon een kleine gemeente alle kosten wel dragen?

Dokter Voogd kreeg van sommige kanten de nodige argwaan; hij zou weleens uit eigenbelang kunnen handelen, de komst van het ziekenhuis betekent voor hem immers een lastenverlichting.

En: een eerder ziekenhuis, gesticht door toenmalige burgemeester Laman Trip, netjes ingericht op kosten van de gemeenschap, was geen succes geworden en inmiddels verwaarloosd. 

Dokter Cornelis Voogd ging onverstoorbaar door met het inzamelen van geld voor het ziekenhuis. Hij zette collectes op touw, bewoog verenigingen uitvoeringen te geven, hield tombola’s, enzovoort.

De Leerdammer, 26-10-1898

De Leerdammer, 2-11-1898

  

De Vijfheerenlanden, 25-1-1899

De Leerdammer, 21-1-1899

De Leerdammer, 1-2-1899

De Vijfheerenlanden, 5-4-1899

De Vijfheerenlanden, 15-4-1899

 

In mei 1899 wordt een voorlopig bestuur gevormd met de dames L.E. Nortier-Bischoff en I. Koppen-Nieuwkerk en de heren C. Voogd, G.P. van Arkel, B. Thöne, J. Leguit en O.H.L. Nieuwenhuijzen. 

De Vijfheerenlanden, 10-5-1899

 

De Leerdammer, 10-5-1899

De Leerdammer, 10-5-1899

De Leerdammer, 23-9-1899

De Leerdammer, 19-5-1900

De Leerdammer, 30-6-1900

De Leerdammer, 8-9-1900

De Leerdammer, 26-1-1901

  

De Vijfheerenlanden, 16-2-1901

De Leerdammer, 27-4-1901

In november 1901 wordt er voor 1500 gulden een stuk grond aan de Tiendweg (naast de Stadskamp) aangekocht voor het te verrijzen ziekenhuis. .

De Leerdammer, 30-11-1901

De Leerdammer, 18-4-1903

De Vijfheerenlanden, 1-4-1905

De Leerdammer, 23-8-1905

Dan blijft het een periode stil rond de ziekenhuis bouwplannen...

In 1909 deelt dokter Voogd mee dat "het plan tot het bouwen van een ziekenhuis in t voorjaar van 1909 was verijdeld o.m. door de ziekte van dr. Ten Have, doch dat afstel van deze geen uitstel was". 

In 1912 draagt dokter Voogd de fondsen bij notariële acte over aan een commissie die zich met de verdere exploitatie gaat belasten. Deze commissie bestaat uit de heren O.H.L. Nieuwenhuijzen, B. Tukker, Van Otterbeek, Bastiaans, L.A. Burgers en G.R. Sterk.

De Leerdammer, 2-3-1912

Op 4 april 1914 werd de bouw aanbesteed, maar door de mobilisatie rond de Eerste Wereldoorlog stagneerde het werk.

De Leerdammer, 19-12-1914

Eindelijk wordt de bouw van het ziekenhuis gepland. Architect van het ziekenhuis werd Samuel de Clercq. Hij ontwierp ook villa 'Lingesigt' en pPrana waar het Glasmuseum is gevestigd.

De Leerdammer, 21-3-1914

De Leerdammer, 12-6-1915

De Leerdammer, 22-1-1916

 

De Leerdammer, 29-1-1916

De Vijfheerenlanden, 1-7-1916

 

De Leerdammer, 12-7-1916

Op 15 juli 1916 kon het ziekenhuis door burgemeester Mees worden geopend. Ook dokter Voogd, die inmiddels genoot van zijn pensioen in Nijmegen, was aanwezig en hield een toespraak.

De Leerdammer, 19-7-1916

 

De Leerdammer, 19-7-1916

De Leerdammer, 19-7-1916

 

De Leerdammer, 19-7-1916

Bij de opening in 1916 bestond het ziekenhuispersoneel uit:

• Directrice mej. M. Weeda, voormalig wijkverpleegster (zij trad 10 januari 1915 in dienst in Leerdam als vervanging van mej. H. Kruze, die was overleden; ze kwam uit Zaltbommel)
• Mej. J. Büller uit Gorinchem, verpleegster
• Mej. Bikker uit Leerdam, leerling-verpleegster
• Mej. Bruinings uit Kampen, wijkverpleegster

Van deze vier vrouwen is helaas weinig bekend. Vermoedelijk staan drie van de vier vrouwen op de foto hieronder:

Staand voor het ziekenhuis in 1916 (v.l.n.r.): dokter Bauer, de heer
Cochius (directeur glasfabriek), dokter Hollweg,
de heer Sterk(lid Provinciale Staten), dokter Le Comte
en de heer Leendert Antonie Burgers (luitenant, directeur Varsseeld).
Zittend (v.l.n.r.): N.N., mevrouw Voogd-Schomper, burgemeester
Mees, N.N. en dokter Voogd.
Bron: Beeldbank HVL

Het ziekenhuis lag aan rand van Leerdam. 

De eerste jaren was het ziekenhuis alleen via Oud-Schaik te bereiken. 

In 1927 werd de Kon. Emmalaan doorgetrokken tot het ziekenhuis. 

De Leerdammer, 12-8-1916

  

De Leerdammer, 16-9-1916

De Leerdammer, 2-12-1916

De Leerdammer, 6-12-1916

De Leerdammer, 9-1-1918

De Leerdammer, 9-1-1918

 

De Leerdammer, 12-1-1918

De Leerdammer, 23-1-1918

De Leerdammer. 23-1-1918

De Leerdammer, 19-6-1918

In 1919 wordt er naast het ziekenhuis een consultatiebureau geopend, gericht op de bestrijding van tuberculose.

De Leerdammer, 8-2-1919

  

De Leerdammer, 30-4-1919

De Leerdammer. 30-4-1919

  

De Leerdammer, 25-6-1921

De Leerdammer, 30-8-1924

  

De Leerdammer, 3-9-1924

De Leerdammer, 27-9-1924

De Leerdammer, 29-7-1925

Links het ziekenhuis aan het uiteinde van de Emmalaan. 

Rechts het woonhuis van gemeente-architect Imko Reinders.

In 1929-1930 werd het ziekenhuis uitgebreid, er werd een perceel grond van de heer G. Verhoef gekocht. Voor het ontwerp zorgde architect Joost Verhagen:

De Leerdammer. 17-8-1929

Ook bij de opening van de uitbreiding van het ziekenhuis hield oud-huisarts Voogd een speech:

  

De Leerdammer, 28-5-1930

Het is niet verwonderlijk dat het portret van Cornelis Voogd in de hal van het ziekenhuis een plaats had gekregen. En na zijn overlijden in 1932 stortten wederom honderden Leerdammers geld om een gedenksteen voor dr. Voogd te plaatsen voor het ziekenhuis. Dit monument is inmiddels verplaatst naar het Dokter Voogdplein.

De Leerdammer, 10-9-1932

In 1938 wordt een extra strook grond naast het ziekenhuis aangekocht van de gemeente. 

De Leerdammer, 19-7-1941

De Leerdammer, 31-7-1941

In 1970 verhuist het ziekenhuis naar een locatie verderop in de straat.

Bekende Leerdamse artsen waren

• dokter Peeters, kinderarts
• dokter Pop, chirurg (berucht vanwege het amandelen trekken)

28-7-1988. Bij de ingang van het Beatrixziekenhuis aan de Banneweg
wordt een patiënte in een rolstoel uit een speciale verhuiswagen geladen.
De patiënten van het voormalige Lingeziekenhuis in Leerdam
worden naar Gorinchem overgebracht.
F11570, Regionaal Archief Gorinchem

Op de plek van het oude ziekenhuis aan de Emmalaan bevinden zich vanaf 1978 het politiebureau met de brandweerkazerne. 

Bronnen:

• Diverse krantenberichten, genoemd hierboven via archief Delpher of RAZU.
• Foto's: Facebook pagina Oud-Leerdam
• Gent, P.M. van, Leerdam door de eeuwen heen, pag. 432

Zie ook: 

• Foto's van het ziekenhuis in de beeldbank van de Historische Vereniging Leerdam
• Foto's van de verhuizing van patiënten van het Lingeziekenhuis in Leerdam naar het Beatrixziekenhuis in Gorinchem

Dit verhaal diende als inspiratie voor de voorstelling "Het wonderlycke medicijn" van het Kerntheater Vijfheerenlanden 2025