%20Soesterber.jpg) |
| Noord-Nederlandse (Hollandse) miliciens anno 1815, bron: Nationaal Militair Museum Soesterberg |
Dit verhaal begon met de vondst van een krantenbericht:
 |
| De Vijfheerenlanden, 4-11-1888 |
__________________________________________
Kees wordt op zondag 15 mei 1796 in Schoonrewoerd geboren als Cornelis, zoon van Dirk van der Leeden en Cornelia van der Leeden.
 |
De doop van Cornelis van der Leeden staat genoteerd in het doopboek van Schoonrewoerd |
Een paar jaar later woont het gezin in Leerdam. Vader Dirk kwam van origine uit Leerdam, moeder Cornelia uit Schoonrewoerd.
Kees groeit op in de tijd van de Bataafse Republiek (1795-1801) en het Bataafs Gemenebest (1801-1806). Holland was een vazalstaat van Frankrijk. Eind 1799 kwam Napoleon aan de macht. In 1806 verloor Napoleon het vertrouwen in de Republiek en de patriotten; zijn broer Louis (Lodewijk) werd koning over de nieuwe Republiek Holland (1806-1810). Hij was degene die zich ’Konijn van ‘Olland’ noemde.
Het gebeurt allemaal ver weg van Kees in Leerdam. In 1807, als Kees 11 jaar oud is, overlijdt moeder Cornelia op 42-jarige leeftijd. Zijn zusje Maria is nog maar 7 jaar oud.
In het jaar 1812 lijdt Napoleon lijdt nederlagen in Rusland en zijn rijk stort ineen. Na allerlei ontwikkelingen wordt eind 1813 Willem I tot koning der Nederlanden uitgeroepen.
In deze periode komen Kees en de internationale politieke gebeurtenissen met elkaar in aanraking.
Koning Willem I besluit namelijk om de (gehate) Franse dienstplicht uit 1811 over te nemen. Hij moet wel. Er melden zich te weinig vrijwilligers om een goed leger te vormen.
Kees van der Leeden is een van degenen die wordt ingeloot. Rijke ingelote jongemannen konden iemand betalen om zich te laten vervangen (zo’n vervanger werd een remplaçant genoemd). Maar Kees heeft die financiële middelen niet en wordt milicien (dienstplichtig soldaat).
Alle beroepsmilitairen en ingelote dienstplichtigen werden ingeschreven in de stamboeken van het regiment waarbij ze waren ingedeeld. Ook Kees van der Leeden staat daarin:
 |
| 2.13.09 Inventaris van het archief van het Ministerie van Oorlog: Stamboeken van Onderofficieren en Minderen van de Landmacht, 1813-1924 |
We zien dat de 17-jarige Kees milicien is geworden op 6 februari 1814. Hij is bij aankomst 4 voeten, 7 duimen en 2 streken lang. Als we uitgaan van het Franse meetstelsel is dat ongeveer 1.49 meter. Hij heeft een ordinair (=gewoon) glad aangezigt, een rond voorhoofd, blauwe ogen, een ordinaire neus en mond, een ronde kin, blonde haren en wenkbrauwen.
In eerste instantie krijgt Kees stamboeknummer 207, na 1815 wordt zijn eenheid samengevoegd met het 12e Bataljon Infanterie van Linie en 9e en het 15e Bataljon Infanterie Nationale Militie tot de 9e Afdeling Infanterie. De manschappen worden doorlopend genummerd; Kees krijgt dan het nummer 3475.
Kees van der Leeden is 19 jaar oud als hij zich in de Zuidelijke Nederlanden, ten zuiden van Brussel, bevindt. Hij heeft zich gevoegd bij het leger van Arthur Wellesley, de hertog van Wellington, samen met ruim 18.000 andere Hollanders.
Er is paniek uitgebroken, want Napoleon ontsnapte van Elba en herstelt zijn macht in Frankrijk. Een nieuwe Franse bezetting dreigt voor de Nederlanden. De geallieerden (Engelsen, Pruisen en Nederlanders) verklaren Napoleon gezamenlijk de oorlog.
Kees is ingedeeld in het 9e bataljon infanterie Nationale Militie onder luitenant-kolonel J.J. Simons. Dit bataljon bestaand uit 528 man en 34 officieren en valt onder de 1e Nederlandse Divisie o.l.v. luitenant-generaal J. A. Stedman en de 1e Brigade o.l.v. generaal-majoor Ferdinand d'Hauw.
In gedachten verbeeld ik me Kees tussen de soldaten:
Het glooiend heuvellandschap om Kees heen wordt het middelpunt van een veldslag op 18 juni 1815. Tegenover hem staat het Franse leger, de Grande Armée van Napoleon. De aarde trilt, paarden hinniken, kanonnen bulderen. In een half uur vuren de Franse kanonnen 2700 kogels en 900 granaten op hem en de andere soldaten uit Holland, Brittannië en Hannover af. De prins van Oranje (Willem Frederik, de latere Koning Willem II) wordt geraakt door een kogel in zijn linkerarm. Naar schatting komen ongeveer 670 Nederlandse soldaten om en raken er zo’n 2100 Hollanders gewond.
 |
De strijd duurt tien uur lang, maar dan wordt Napoleon definitief verslagen door het geallieerde leger. Er vallen bij elkaar tienduizenden doden en gewonden op deze dag, die de geschiedenisboeken zal ingaan als de Slag bij Waterloo.
Kees trekt met zijn divisie verder Frankrijk in om het Franse leger te achtervolgen.
 |
| Hertog Wellington bij Waterloo, bron: Wikimedia |
Waarschijnlijk keert Kees in de decembermaand terug in Nederland.
In april 1816 wordt hij “gepasporteerd”, wat betekent dat zijn diensttijd erop zit. Hij krijgt een paspoort dat hij overal kan laten zien om te bewijzen dat hij zijn dienstplicht helemaal heeft vervuld.
Terug in Leerdam vangt het gewone leven weer aan. Kees gaat aan de slag als arbeider en moet hard werken voor de kost.
Als dank voor de geleverde diensten hebben alle oorlogsveteranen een jaar later recht op een geldelijke beloning. Ook Cornelis van der Leeden krijgt de zgn. Waterloo-gratificatie toegekend.
 |
Cornelis van der Leeden wordt genoemd in de voordracht voor de zgn. Waterloo-gratificatie. |
 |
Bron: Voordrachten betreffende aanvragen om ondersteuning, 1865-1866, Archief Amsterdam
De gratificatie voor de 6e klasse was het bedrag van 29 gulden en 10,5 cent. Op 29 oktober 1817 krijgt Kees deze gratificatie uitgereikt. Hij is daarvoor afgereisd naar het kantoor van de betaalmeester van het Ministerie van Oorlog in Den Haag.
Regelmatig worden er ‘Waterloo-collectes’ onder de bevolking gehouden, om veteranen en met name de vele teruggekeerde gewonden die invalide zijn geraakt, te steunen. Het toen opgerichte Fonds 1815 (Stichting Fonds ter Aanmoediging en Ondersteuning van den Gewapenden dienst in de Nederlanden) bestaat nog steeds.
Als Kees 29 jaar oud is, trouwt hij in Leerdam met de 18-jarige Willemina den Hartog. In hun huwelijksakte staat dat ze beiden niet kunnen schrijven.
Ze krijgen samen elf kinderen: Dirk (1827-1866, 39 jr.), Aantje (1829-?), Cornelia (1830-1833, 2 jr.), Adriana (1833-1894, 61 jr.), Cornelia (1835-1836, 1 jr.), Cornelis (1837-1910, 73 jr), Willemina Jannigje (1840-1864, 24 jr.), twee levenloos geboren jongetjes (1843 en 1844), Willem Cornelis (1845-1846, 11 mnd.) en nogmaals een dochtertje Cornelia (1847-1848, 4 mnd.). Van de elf kinderen bereiken er vijf de volwassen leeftijd.
Kees wordt in de registers werkman, arbeider, stadswerkman of tuinman genoemd. Hij is in elk geval een periode van 40 jaar in vaste dienst bij de gemeente.
De Gecombineerde, 8-9-1962
In 1865 heeft Kees van der Leeden het Zilveren Herdenkingskruis ontvangen, als deelnemer aan de Onafhankelijkheidsoorlog 1813-1815.
Kees en Willemina delen lief en leed en worden grootouders van de kinderen van zoon Dirk, dochters Aantje, Adriana en Willemina Jannigje. Ook van hun kleinkinderen sterven er een aantal in de babyleeftijd.
|
Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage, 30-03-1875 |
In 1875 staat er nieuws in de krant over een brand bij een 80-jarige oud-Waterloo-strijder in Leerdam. Er wordt een oproep geplaatst tot steun.
Kees van der Leeden zal het niet zijn geweest, hij was begin 1875 twee jaar jonger: 78 jaar. Hij was ook geen vrijwilliger bij het corps huzaren van luitenant-kolonel Boreel geweest en staat niet vermeld in de registers van de militaire Willemsorde. Kennelijk was er nog een andere oorlogsveteraan in Leerdam neergestreken.
Helaas kan ik niet op plaatsnaam zoeken in de registers met de dapperheidsonderscheidingen. En dus is het mij nog een raadsel wie deze veteraan is geweest.
Vermeld wordt dat deze veteraan van Zijne Koninklijke Hoogheid prins Frederik der Nederlanden (broer van koning Willem II een gift van 50 gulden krijgt. Van prins Frederik is bekend dat hij begaan was met de oorlogsveteranen van 1815.
 |
| Pijprokende veteraan met hond, Nicolas Toussaint Charlet, 1824 - 1856 |
 | |
Schoonhovensche Courant, 11 april 1875
Als Kees van der Leeden 91 jaar wordt, staat in de krant vermeld dat ”verschillende goed gezinde stadgenooten” aan hem dachten en “‘s levens zoet hem deze dag wel toegelegd was”.  De Vijfheerenlanden, 16-5-1886 Alle signalen duiden erop dat Kees van der Leeden het niet breed heeft. Zo wordt in 1887 de 70-jarige verjaardag van koning Willem III gevierd in Leerdam. Een van de festiviteiten is een spel wat ‘turf rapen’ heet. Aan het einde van de feestdag oppert iemand de bij het spel gebruikte turven aan de oud-strijder van Waterloo C. van der Leeden te geven. Dit idee wordt met applaus ontvangen. De Leerdammers zijn begaan met de oorlogsveteraan.  De Vijfheerenlanden, 27-2-1887 Een jaar later wordt een ondersteuningsactie op touw gezet. Een aantal notabelen van Leerdam, de heren Roldanus (predikant), Nortier (koopman), Nieuwenhuijsen (vennoot glasfabriek), Koppen (koopman) en Tukker (regent Hofje van Aerden, later burgemeester), plaatsen in de lokale krant een oproep. Ze vragen om een gift om zodoende Van der Leedens schamele pensioen van 150 gulden per jaar wat aan te vullen - en hem een betere woonplek te geven. Kees blijkt graag bij zijn kleindochter te willen gaan wonen die in Meerkerk woont. En daarvoor is financiële ondersteuning welkom. (Waarschijnlijk was deze kleindochter van Kees: Dirkje Willemina Christina Marthijnse (1863-1934), gehuwd met Hendrik Johannes Tronchet. Zij was een dochter van Kees’ dochter Willemina Jannigje van der Leeden die gehuwd was met Hermanus Marthijnse).
  De Vijfheerenlandennen en de Nieuwe Gorinchemse Courant 17-5-1888 En dus breekt de dag aan dat Kees van der Leeden Leerdam gaat verlaten. De 92-jarige Kees wordt in een koets met twee paarden ervoor weggebracht van Leerdam naar Meerkerk. Ze zullen veel bekijks hebben gehad.  Vigilant met twee paarden bespannen, Jan Karel Jacob de Jonge, ca. 1838 - ca. 1880. Bron: Rijksmuseum  De Vijfheerenlanden, 4-11-1888  Schoonhovensche Courant, 10-11-1888 Zijn verblijf buiten Leerdam is van korte duur. Vijf weken later, op de vroege dinsdagmorgen van 11 december 1888, overlijdt Cornelis van der Leeden in Meerkerk, op 92-jarige leeftijd.  Overlijdensakte van Cornelis van der Leeden, opgemaakt in Meerkerk op 11 december 1888.  De Vijfheerenlanden, 16-12-1888 Een paar dagen later wordt Kees van der Leeden met militaire eer begraven. De notabalen brengen zijn lichaam met de lijkkoets naar Leerdam. Vergezeld door wethouders en de burgemeester, lopen zij mee in de begrafenisstoet en er wordt een krans gelegd bij zijn graf. “De Muziek van Van Wijk”, de voorloper van muziekvereniging Kunstliefde en Vriendschap, en een paar heren van de rustende schutterij verlenen hun medewerking.
Leeuwarder Courant, 15-12-1888
Nieuwe Gorinchemsche Courant, 16-12-1888. Ditzelfde bericht werd ook geplaatst in de Schoonhovensche Courant van 15-12-1888.
Dagblad van Zuidholland en 's-Gravenhage, 18-12-1888  De Tijd, 18-12-1888 ____________________________________________________________________ Nu ik aan het eind gekomen ben van de reconstructie van Kees’ veelbewogen leven, ben ik toch nog enigszins ontevreden. Ik zou graag nog wat meer willen weten wat Kees’ aandeel is geweest bij de Slag van Quatre-Bras en Waterloo. Kees is niet gewond geraakt volgens zijn stamboek, maar hoe zat dat met zijn kameraden? Maar hoe ik ook speur op Nederlandse en Engelse websites over slagordes en divisies bij Waterloo, en lijsten check met gewonden per bataljon, ik kom het 9e bataljon infanterie Nationale Militie niet tegen. Mijn oog valt op de tekst op de website van het Amsterdams archief: “In aanmerking voor de (Waterloo) gratificatie kwamen alle militairen die, onder bevel van de Hertog van Wellington, betrokken waren bij de veldslagen van 15 t/m 18 juni 1815, bij de blokkades en belegeringen in Frankrijk of die zich in Frankrijk bij het geallieerde leger hadden gevoegd vóór 7 juli 1815. (…) Het feit dat iemand in de index voorkomt houdt in dat iemand volgens de door Wellington goedgekeurde lijsten bij de Slag van Waterloo aanwezig is geweest en de gratificatie heeft ontvangen. Het betekent niet per definitie dat iemand ook meegevochten heeft; militairen konden dienen als reserve of zich op kilometers afstand van de frontlinie bevinden. (..)“ In gedachten had ik het voor me gezien. De oude veteraan Kees op een Leerdams bankje, de jeugd verhalen vertellend over de grote slag bij Waterloo die de toekomst van Europa had veranderd. Over de lange marsen, de regen en de modder, het gebrek aan proviand, het vuur van de kanonnen, de kruitdampen, de duizenden mensen en paarden geveld op het slagveld. En elk jaar zouden die verhalen sterker en meeslepender zijn geworden. Een vaag gevoel van onrust bekruipt me. Onze Leerdamse Waterloo-held, wás hij überhaupt wel aanwezig bij de Slag van Waterloo? Al googelend ontdek ik de website Grenadiercompagnie.nl. Deze website is van een vereniging opgericht in 2005 en zij beelden soldaten en burgers uit, ten tijde van de Bevrijdingsoorlog in Nederland 1813-1815: een fantastisch initiatief. De website biedt bovendien veel informatie over de Slag bij Waterloo. En: er is e-mailadres waarnaar vragen gestuurd mogen worden. Ik mail over de kwestie “Kees de Waterloo man” en een paar dagen later is er een reactie van Marc Geerdink-Schaftenaar in mijn inbox. Hij schrijft: “Het 9e Bataljon Nationale Militie was in 1815 ingedeeld bij de 1e Brigade van de 1e Nederlandse Divisie. Deze divisie heeft niet deelgenomen aan de veldslagen bij Quatre-Bras en Waterloo, maar stond in reserve bij Hal. Daar stonden Geallieerde troepen onder bevel van Prins Frederik in reserve, met als doel de aftocht van het Britse leger naar Antwerpen te kunnen dekken, mochten ze teruggedreven worden door de Fransen.  Infanterie in gevecht, Charles Rochussen, ca. 1824 - ca. 1894 Na de slag bij Waterloo marcheerde het Geallieerde leger naar Parijs. De 1e Nederlandse Divisie had de taak enkele Franse garnizoenen in te sluiten en tot overgave te dwingen. De plaatsen Le Quesnoi, Valenciennes en Condé zijn onder meer door deze divisie ingenomen; Kees heeft dus wel wat gevechten meegemaakt. Na de bezetting van Parijs werden de Nederlandse torepen verspreid in Frankrijk om daar tot november te worden ingekwartierd. Daarna keerden ze naar Nederland terug.” Ik open Google Maps en type in: Waterloo – Halle en zie:
Eerlijk is eerlijk, het is enigszins ontluisterend: Kees van der Leeden stond dus niet opgesteld in de linies bij de Slag van Quatre-Bras of Waterloo. Hij zal het kanongebulder slechts in de verte hebben gehoord. De reservetroepen bij Halle vernamen op 19 juni pas dat Napoleons leger was verslagen. Kees van der Leedens eretitel “Waterloo man” blijkt niet helemaal geldig. Toch heeft hij wel degelijk zijn bijdrage geleverd in de strijd; hij heeft als jonge Leerdamse soldaat aan de “veldtogt Braband en Frankrijk 1815” deelgenomen en zich staande gehouden. Alors, c'est bien ça! Bronnen:
|
