Tip-top snelfotografie in Leerdam (1913-1915)

bron foto's: Rijksmuseum

Rond het jaar 1912 van de vorige eeuw kwam er een nieuwe rage op in de fotografie. 

Er was in die tijd een groeiende interesse in fotografie. Fotoclubs zagen hun ledenaantallen toenemen. Er verschenen steeds meer nieuwe portretstudio's en fotozaken in de steden. Dit werd versterkt door de opkomst van industrialisering. Fotografie werd sneller, minder ingewikkeld en toegankelijker.

Meer mensen zagen kans om als portretfotograaf te beginnen, soms naast een andere baan. Maar ook werd het bezit van een foto nu bereikbaar voor een nieuwe doelgroep: de arbeiders- en middenklassen. Fotografie bestond al 75 jaar, maar door de hoge prijzen was een portret niet zomaar voor iedereen weggelegd. Daar kwam nu verandering in. 

Een fotoportret kostte nu geen weekloon meer, maar slechts 25 cent voor 12 afdrukken. Deze werden geleverd in stroken van drie. Mensen gebruikten ze als abonnementsportretten, om te ruilen met familie en vrienden, of als herinnering aan een dagje uit. Het idee werd populair. Je komt de portretjes overal tegen, in archieven en in familiealbums. 

'Snelfotografie' stond ook bekend als American Automatic Photo, Druk-op-de-knop en Tip-Top fotografie. Meestal ging het om individuele portretten, het waren soort kleine pasfoto's. Maar er waren ook grotere foto's waarop meerdere mensen te zien zijn. 
Vorig jaar bezocht ik de expositie Snelfotografie in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Het mooie is dat al die portretjes samen een mooie dwarsdoorsnede van de bevolking weergaven. 
Kenmerkend voor snelfotografie is de balk boven het hoofd van de geportretteerde(n) met daarop het adres en/of de naam van de fotograaf. 
Misschien heb je ook wel zo'n foto van een familielid in huis? Natuurlijk hoop ik ooit nog eens een portretje geschoten in een Leerdamse snelportret-studio tegen te komen!

Leerdam had in eerste instantie geen snelfoto-studio, maar fotograaf Johannes Andries Tukker (1863-1937) uit Gorinchem kwam rond 1913 op de donderdagen naar Café Kemp. Café Kemp lag aan het huidige dr. Voogdplein. Daar kon je dan zo'n portretje laten maken. 
Er zijn diverse Leerdamse straat-foto's door fotograaf Tukker gemaakt. Misschien wel voor of na deze donderdagse snelportret-sessies.

De Leerdammer, 1913-04-30

Een voorbeeld van een snelfoto, gemaakt in een Utrechtse studio aan de Steenweg 18. Bron foto: @J. Timmer

 

De Leerdammer, 21-5-1913

De Leerdammer, 4-6-1913

 De Leerdammer, 18-2-1914

De Leerdammer, 21-3-1914

In Leerdam blijken er ook twee andere Tip-Top fotografen actief te zijn geweest.

Allereerst de Gorcumse fotograaf Jac. de Kroon:

De Leerdammer, 31-3-1915

                                                            De Leerdammer, 1-5-1915

Ik vond ook een paar advertenties van Foto-Atelier H.J. v.d. Anker uit de periode 1913 -1916. Deze fotograaf, Hendricus Jacobus van den Anker, geboren in 1875 in Haarlem, was gehuwd in Heusden met de Gorcumse Cornelia Valk. Hij schoot op woensdag en zondag snelportretjes 'achter de Looierij' (achter het 'Hof van Holland', nu de Singel).

Hij kwam rond 1907 voor het eerst vanuit zijn woonplaats Zaltbommel naar Leerdam om te fotograferen. Hij vestigt zich rond 1916 op de Hoogstraat in Leerdam. In 1952 zou hij overlijden in Haarlem. 

De Leerdammer, 25-12-1915 

De Leerdammer, 8-7-1916

De Leerdammer, 30-9-1916

De Leerdammer, 26-5-1917

De Leerdammer, 29-12-1917

De Tip-Top-rage verdween al snel. Toen aan het eind van de jaren 1920 de eerste fotoautomaten verschenen, verdwenen de snelfotostudio's rap. De nieuwe fotoautomaten waren te concurrerend.

De Gorcumse fotograaf Jacobus Johannes de Kroon (1902-1961) bleef, net als zijn collega Van den Anker, na de snelfoto-rage in Leerdam werkzaam. Zijn eerste werklocatie was aan de Wilhelminakade (nu Blokhuisstraat), daarna de Hoogstraat en tenslotte de Vlietskant. Ook hij ging in Leerdam wonen, samen met zijn echtgenote Pieternella Theodora Maria Veldhuizen, en zou daar ook overlijden. 

Hij was een van de zoons van G. de Kroon (Gerardus Jacobus Barend Henri de Kroon, 1868-1962), die als fotograaf tussen 1908 en 1930 in Gorinchem (Langendijk) actief was.  

De Leerdammer, 28-2-1914

De Leerdammer, 29-8-1914

De Gecombineerde, 10-5-1947

Om het rijtje Leerdamse fotografen meteen min of meer compleet te maken: Gerrit Jozef Exaltus (1891-1960) had korte tijd in de Bergstraat een "photographisch atelier". Hij vertrok in 1913 naar Rotterdam, woonde tussen 1914 en 1918 aan de Blaasbalg (huidige Oranje-Nassaulaan) te Leerdam en vertrok in 1918 weer naar Rotterdam. 

De Leerdammer, 31-12-1910

De Leerdammer, 1-3-1911

Foto's gemaakt door G.J. Exaltus in Leerdam.

Bron: Facebook pagina Oud-Leerdam

Daarnaast was fotograaf Jan Willem Lemmen (1893-1969) vanaf ongeveer het jaar 1915 actief in Leerdam. Zijn fotostudio met later ook daarbij een winkel in fotografie-artikelen was gevestigd aan de Egmondkade, later de Meent genoemd. Zoon Maarten Lemmen werd ook fotograaf en Foto Lemmen was een begrip in Leerdam tot in elk geval 1995. 

Bronnen:

• Diverse krantenberichten, hierboven genoemd

• Róman Kienjet, De snelfotograaf, een geschiedenis van het moderne portret

• Historiek.net/selfies-van-vroeger-de-snelfotograaf/

• GeschiedenisAlblasserwaard.wordpress.com/gorinchemse-snelfotos/

Meer voorbeelden van snelfoto's vind je hier: Rijksstudio collectie snelfoto's 

Zie ook: