Jansje Blok-Meijer (1881-1942), Holocaust slachtoffer uit Leerdam

 

Jansje Meijer ziet het levenslicht op 9 februari 1881 in Gorinchem. Ze is het tweede kind en de eerste dochter van het Joodse echtpaar Meijer Meijer en Elisabeth Ossendrijver. Jansjes vader was geboren in Dodewaard, haar moeder in Gorinchem. 

Nieuwe Gorinchemse Courant, 20-2-1881

Het gezin van Meijer en Elisabeth bestaat uit:

1. Abraham (1873)
2. Jansje (1881)
3. Sophia (1882)
4. Johanna (1885)
5. Naatje (1887-1890, zij werd 2 jaar oud)
6. Hendrika (1890)
7. Sara (1892)

In 1897 overlijdt op op 51-jarige leeftijd de moeder van Jansje.

Bron: CBG.nl

Jansje vertrekt naar Amsterdam. Op 27 augustus 1919 trouwt de 38-jarige Jansje daar met de dan 37-jarige Lion Blok. Lion is een broer van Rebecca (Betje) Blok en Hijman Blok, over wie ik eerder probeerde een verhaal te schrijven. Hij is in Meerkerk geboren maar woont en werkt al jaren in Leerdam.

Huwelijksakte van Lion en Jansje

Na haar huwelijk wordt Jansje op 3 september 1919 in Leerdam ingeschreven. Lion en Jansje gaan wonen op de dr. Abraham Kuiperstraat 19 in Leerdam. Het huis waar zij wonen, is er nu niet meer, de locatie is dichtbij de Jeekelstraat 29. 

Lion was (los) arbeider, glasmaker bij de glasfabriek en werkte later als magazijnbediende.

Lion en Jansje woonden in een van de linkse huizen. Het uitstekende pand is de kruidenierswinkel van Kleppe. Bron foto: Facebook pagina Oud-Leerdam.

Op 2 januari 1921 worden Lion en Jansje ouders van een dochtertje: Dora, genoemd naar Lions moeder.

Nog in datzelfde jaar wordt op 14 december een tweede meisje geboren: Elizabeth, vernoemd naar Jansjes moeder. Dit kindje overlijdt op 27 december, nog geen twee weken oud. 

In 1931 overlijdt Meijer Meijer, de vader van Jansje in Rotterdam. Hij werd 84 jaar oud.

Dora, de dochter van Lion en Jansje, laat zich in 1938 uitschrijven in Leerdam, zij vertrekt naar Rotterdam. 

Bericht in De Leerdammer van 9-6-1938 waarin staat dat Dora Blok

vertrekt naar de Essenburgsingel 146 B in Rotterdam.

Op 22 juni 1941 overlijdt Lion Blok op de leeftijd van 58 jaar. Hij overlijdt thuis na in het ziekenhuis van Utrecht te zijn opgenomen. Hij wordt als allerlaatste begraven op de Joodse begraafplaats, bij de Oude Begraafplaats aan de Lingedijk, in Leerdam. 

 

Lion Blok op oudere leeftijd, bron: Joodsmonument.nl/nl/page/235344/lion-blok 
en Lions graf in Leerdam, waarop de tekst staat:
"Hier rust Een man met vreugde in zijn leven, de ge'eerde Jehoeda zoon van de ge'eerde Uri Blok en de naam van zijn moeder was Tels Overleden op zondag 27 Sivan van het jaar 5701 T.N.Ts.B.H."

De Leerdammer, 5-7-1941

In 1942 verhuist Dora naar Noord-Brabant en neemt daar de identiteit aan van Greetje Verhagen, een boerendienstbode. Het werk is er niet fijn, maar ze vindt via een vriendin werk bij de familie Brouwers. Karel en Soetje Brouwers-Mandemakers wonen met hun vijf kinderen in Sprang-Capelle.

Dora houdt haar ware afkomst verborgen, maar als een andere Joodse onderduiker naar het huis wordt gebracht, besluit ze de waarheid te vertellen. 

De Brouwers accepteren haar en zorgen ervoor dat ze kan blijven. Maar vanwege geruchten over haar afkomst moet ze tijdelijk verhuizen naar Utrecht. Als ze terugkeert, is er nog een andere onderduiker in huis, Salomon Abraham (Saam) Cohen, die zich voordoet als Jan van Wijk. 

Saam blijkt de broer van Harry te zijn, die in 1942 getrouwd is met haar nicht Johanna van Stedum (een dochter van haar tante Hendrika van Stedum-Meijer). 

Dora (alias Greetje) werkt als huishoudster en Salomon (alias Jan) die elektricien is, werkt in de zuivelfabriek. Ondanks de risico's behandelen de Brouwers hen als familieleden en ze worden betaald voor hun werk. Er is een schuilplaats onder de keukenvloer en een ontsnappingsroute naar het huis van Soetjes ouders, de familie Mandemakers. 

Zo komen Saam en Dora door de oorlogsjaren heen. En.. er ontluikt liefde tussen die twee.

Salomon en Dora gaan trouwen. Op 5 april 1945, Sprang-Capelle is al bevrijd, geven ze elkaar het ja-woord. Karel en Soetje zijn getuigen bij hun huwelijk. 

Huwelijksakte van Salomon en Dora Cohen-Blok

Als grote schaduw over deze dag valt het gemis van de moeders van Salomon en Dora. In hun huwelijksakte staat opgetekend dat hun verblijfplaats onbekend is. Saams vader was overleden net voor de oorlog. Hun beider moeders waren allebei in 1942 vertrokken met een transport met onbekende bestemming.

______________________

Op een dag, voor 17 november 1942, maar de exacte datum is niet vastgelegd, kloppen Duitse soldaten aan bij het huis van Jansje aan de dr. A. Kuiperstraat. Ook haar schoonzus Betje wordt opgehaald. 

Jansje wist dat het moment zou komen. Ze was zelfs tweemaal gewaarschuwd door leden van het verzet, en er was een onderduikplek aangeboden. Ze had geweigerd. Onderschatte ze het gevaar van de deportatie, wilde ze zich schikken in het lot van haar volk, wilde ze juist anderen niet in gevaar brengen?

Het maakt indruk bij de omstanders als Jansje wordt opgehaald.

Iemand schreef op de Facebook-pagina Oud-Leerdam: "Mijn moeder heeft erover verteld. Als buurmeisje gezien en gehoord. Een levenservaring die ze nooit heeft vergeten". 

Iemand anders: "Mijn moeder heeft gezien dat Jansje Blok uit haar huis werd gehaald. Mijn moeder is nooit vergeten hoe Jansje riep naar de buren: 'Help me, help me toch'. Mijn moeder had nog geroepen 'vuile rotmoffen' maar ze moest haar mond houden van mijn opoe. Het stond op haar netvlies gebrand. Ze had het er heel veel over, nooit vergeten, en ik haar dochter nu ook niet."

Als reactie daarop schrijft iemand: "Ik heb daar als jochie van 8 jaar bijgestaan, en jouw moeder dit horen roepen. Ik vond dat heel erg moedig van haar. Ik ben dat ook nooit vergeten."

In een ooggetuigenverslag van Kees van Donselaar staat: "Verder heb ik gezien vanuit de poort in de Dr. Kuijperstraat dat de joodse mevrouw Blok uit haar huis werd gehaald en in een gereedstaande Duitse personenauto werd gestopt. Ik herinner me nog dat gezicht van haar. Voordat ze werd weggevoerd, werd ze nog gekust door mevrouw Versteeg uit de Talmastraat. We hebben haar nooit meer terug gezien."

Jansje en Betje worden meegenomen naar het politiebureau in het oude gemeentehuis aan de Leerdamse Kerkstraat. 

Teunis Blom schrijft in zijn boek Joods Leerdam dat is gezien dat de gemeenteontvanger G. van Hoogdalem de vrouwen koffie gaf en daarbij ruzie kreeg met politie-inspecteur H. Driesen, een NSB-aanhanger. 

Vanuit Leerdam worden beide vrouwen naar kamp Westerbork gebracht, waar ze op 18 november arriveren.

De kaart van Jansje, uit de carthotheek van de Joodse raad, is hier te zien:

Bron foto: https://kampwesterbork.nl/de-stichting/nieuws/item/column-de-westerborkfilm

Op dinsdag 24 november vertrekken Jansje, 62 jaar oud, en haar 66-jarige schoonzus Betje met een overvolle trein richting Auschwitz in Polen. Het was het 38e transport vanuit Westerbork naar het vernietigingskamp. In die trein zaten 709 Joden, waarvan 103 kinderen.

Drie dagen later, meteen na hun aankomst op 27 november 1942, worden Betje en Jansje in Auschwitz om het leven gebracht.

Het is niet bekend wanneer Dora het nieuws over haar moeder hoort. Maar uiteindelijk is er de zekerheid. Dat ze nooit meer terugkomt. 

Ook van Saams moeder, Rebecca (Bep) Cohen-Gazan, komt het bericht dat ze op 5 maart 1943, op de leeftijd van 50 jaar, is omgekomen in Sobibor. 

De berichten blijven binnenkomen. Saams zus Hennie stierf met haar man en baby in Auschwitz. Zijn broer Harry kwam met zijn echtgenote, die een nicht van Jansje was, om in Sobibor. En zijn jongere broer Johnny werd vermoord in Auschwitz.

Saam en Dora blijken als enige te zijn overgebleven uit hun gezinnen. 

De broer van moeder Jansje en zijn vrouw, haar zussen met hun eventuele mannen, allen vonden zij de dood in Auschwitz of Sobibor. Naast haar ooms en tantes, overleefden ook alle nichten en neven van Dora aan moeders zijde de Holocaust niet. 

De band met het onderduikgezin Brouwers blijft en wordt voortgezet door de volgende generatie, want Saam en Dora krijgen samen drie kinderen.

Yad Vashem erkent Karel en Soetje Brouwers in 1992 als Rechtvaardigen onder de Volkeren.

Het graf van Dora Cohen-Blok te Maastricht

De naam van Jansje Blok-Meijer staat sinds 2005 vermeld op een plaquette, bij het monument aan de Stationsweg in Leerdam.

Voor beide woonadressen van de vrouwen zijn op 1 mei 2018 Stolpersteine neergelegd. Dit steentje, een struikelblok, is een laatste herinnering aan

 

 

Jansje Blok-Meijer

geboren op 9 februari 1881 in Gorinchem

tussen 1919-1942 (23 jaar lang) wonend in Leerdam 

overleden op 27 november 1942 (op de leeftijd van 61 jaar) in Auschwitz

vermoord in de Holocaust 

 

"We hebben haar nooit meer terug gezien" 

Jansje Blok-Meijer op het Holocaust Namenmonument in Amsterdam.

Foto: Heidi Timmer

@Heidi Timmer

Bronnen:

• Bevolkingsregisters van Amsterdam en Leerdam
• Diverse krantenberichten, genoemd hierboven
• Het Kontakt Vijfheerenlanden, Stolpersteine voor joodse schoonzussen uit Leerdam
• Historische vereniging Leerdam, Oorlogsherinneringen van Cornelis (Kees) van Donselaar
• Humanitarisme, gezinsblad van Karel Brouwer
• JoodsMonument.nl
• Joods Leerdam, Vier eeuwen joodse geschiedenis, Teunis Blom (pag. 190-195)
• Joodse raad, carthotheek, via Arolsen Archives
• Leerdam, Israelitische bevolking volgens Burgerlijke Stand, uitgave van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie
• OnlineBegraafplaatsen.nl
• Stolpersteine.eu
• Yad Vashem, The Righteous Among the Nations Department The Netherlands