De noodlanding van vliegenier Barra in een Leerdams aardappelveld (1911)
















In 1911 wordt door het Parijse blad 'Le Journal’ een luchtvaartwedstrijd voor piloten georganiseerd: de Europeesche Rondvlucht.

Deze wedstrijd bestaat uit een route van ruim 1500 kilometer vanuit Frankrijk (Vincennes bij Parijs) naar België, Nederland, via Engeland en weer terug naar Frankrijk, in negen etappes. Het prijzengeld bedraagt totaal 220.000 francs, waarvan 200.000 verdeeld over de hele rondvlucht en 20.000 francs voor de winnaar van de laatste etappe Calais-Parijs. Voor die tijd aanzienlijke geldbedragen. 

Nieuwe Venlosche Courant, 24-6-1911











De eerste etappe van de race gaat van Parijs naar Luik. Vervolgens vliegen de piloten van Luik via Spa terug naar Luik. De derde etappe leidt van Luik naar het Nederlandse Soesterberg, met een verplichte tussenlanding in Venlo. De volgende dag, etappe 4, gaan de toestellen van Soesterberg naar Brussel (waarbij ze over Leerdam zouden vliegen!) Etappe 5 voert van Brussel naar Roubaix, gevolgd door etappes van Roubaix naar Calais en van Calais naar Londen, met een tussenlanding in Dover-Brighton. Etappe 8 gaat van Londen naar Calais en op de laatste dag is er nog een vlucht van Calais naar Parijs, met een verplichte tussenlanding in Amiens.

De vlucht is goed voorbereid. Zo is er een goederentrein geregeld met 37 wagons (waarin voor ƒ50.000,- aan reserve-onderdelen) en daarnaast een aantal personenwagons voor de mecaniciens en een restauratiewagon.

Het is een hele happening; elke dag doen de kranten verslag van het spektakel en ook in de bioscopen kun je het nieuws volgen. 

Een van de deelnemers die bij de start op zondagmorgen 18 juni vertrekt, is de Franse ‘aviateur’ Franck Barra. Hij start om 7.10 uur vanaf baan C met zijn tweedekker, vanaf Vincennes, ten zuidoosten van Parijs.

Het vliegtuig waarin Barra vliegt, is een tweedekker, gemaakt door de Farman Aircraft Company. De oprichter van dit bedrijf was Henri Farman, een Franse piloot, ontwerper en bouwer van vliegtuigen
















De reis van piloot Barra verloopt best voorspoeding. Bij aankomst in Venlo 's ochtends ligt hij op een goede positie in de race, de zevende plaats. Maar dan moet Barra in het Betuwse Zetten een noodlanding maken. Dat is een flinke tegenslag die zorgt voor de nodige vertraging.


Buiten; geïllustreerd weekblad aan het buitenleven gewijd,
jaargang 5, 1911, no. 26, 01-07-1911
















Dan is er een nieuwe etappe: van Soesterberg naar Brussel, met een tussenstop bij Gilze-Rijen (Molenheide).

De Courant, 1-7-1911

















De winnaar van de etappe Soesterberg-Brussel, de Fransman Andre Beaumont 
(alias Jean Conneau) in zijn Bleriot-eendekker, onderweg even voorbij Utrecht 
op 26 juni 1911. Bron: [SFA022811685], Het Leven, Spaarnestad Photo 


















Tijdens deze vierde etappe Soesterberg-Brussel moet Barra met zijn tweedekker opnieuw een noodlanding maken.  

En deze keer komt hij terecht in het aardappelveld van de Leerdammer Stek.



Terugblik op die dag

In Leerdam en omgeving waren die 26e juni al urenlang veel mensen met spanning aan het uitkijken naar de vliegtuigen die zouden overkomen. Er was een halve kilometer buiten de bebouwde kom aan de Horndijk een wit herkenningskruis voor de piloten neergelegd. 

Plotseling roept, halverwege de middag, iemand opgewonden dat er een vliegtuig nadert, waarna iedereen haastig naar buiten rent. De fabrieken, kantoren en huizen stromen leeg. Om met de verslaggever van De Leerdammer te spreken: “de waschvrouwen verlieten hun tobbe, de keukenmeiden hun pot, ja, daar bleef geen grootje bij haar spinnewiel”.

En inderdaad, daar verschijnt het eerste vliegtuig dat ooit over Leerdam is gevlogen. Het moet een bijzonder gezicht geweest zijn voor alle toeschouwers.

Na een poos komen er nog twee vliegtuigen langs, twee tweedekkers, waarvan er een door zijn schommelende beweging de aandacht trekt. 

Vervolgens passeert er nog een reeks van negen toestellen, maar dan gebeurt er iets onverwachts. Een van de tweedekkers begint vlak boven de glasfabrieken te dalen en plotseling valt het geluid van de motor weg. Het vliegtuig duikt omlaag en de mensen zijn geschokt. Iedereen snelt naar de plek waar het vliegtuig neergestort lijkt te zijn.

Gelukkig blijkt de vaardige piloot het vliegtuig nog goed te hebben weten neer te zetten. Het blijkt de nummer 39 te zijn, de Fransman Franck Barra. 

De directeuren van de glasfabriek schieten te hulp, samen met anderen uit de omgeving. Auto's komen aanrijden met onderdelen en monteurs, die de hele nacht zullen doorwerken om de problemen te verhelpen.

In die tijd staat het vliegen nog in de kinderschoenen. Maar weinig mensen hadden ooit een vliegtuig gezien. Nieuwsgierigen uit de wijde omgeving komen dan ook naar Leerdam, tot er honderden aanwezig zijn. Ze zien hoe het beschadigde vliegtuig op planken naar een grasveld achter glasfabriek De Hoop wordt gesleept, waar het door militairen uit Gorinchem wordt bewaakt.

De piloot overnacht in hotel Boerboom, tegenover het gemeentehuis in de Kerkstraat. Vermoeid als hij is, gaat hij vroeg naar bed. Maar dan wordt de arme piloot uit zijn rust gewekt. Een menigte heeft zich voor het hotel verzameld. Voor het hotel speelt het muziekgezelschap 'Kunstliefde en Vriendschap' een paar nummers. 

















Rond drie uur ’s nachts stijgt piloot Barra weer op. Velen zijn gebleven om dit mee te maken, zelfs mensen uit Tiel, Gorinchem en Vianen zijn aanwezig. De aviateur beloont de toeschouwers met een extra rondje, wat hen doet juichen. Dan zwaait hij nog even voordat hij in zuidelijke richting verdwijnt. Voor het publiek was het een onvergetelijk moment. 

In De Leerdammer verschijnt dan ook een uitgebreid verslag:

De Leerdammer, 1911-06-28

















Ook andere media verslaan de noodlanding van Barra in Leerdam:


Nieuwe Rotterdamsche Courant, 27-6-1911





Algemeen Dagblad, 28-6-1911


























Bredasche Courant, 28-6-1911












































De Vijfheerenlanden, 28-6-1911









De Telegraaf, 27-6-1911












De Leerdammer, 1-7- 1911










Van de acht vliegers die de race voltooiden, was piloot André Beaumont (die eigenlijk Jean Louis de Conneau heette), de winnaar. De anderen waren achtereenvolgens Roland Garros (bekend van het Parijse tennistoernooi), René Vidart, Jules Védrines, Eugène Gibert, Albert Kimmerling, Eugène Renaux, en last but not least... Franck Barra

Barra had nogmaals een spectaculaire noodlanding moeten maken waarvoor hij ook deze keer een bijzonder locatie had uitgekozen: het dak van een huis in de koninklijke tuinen van het paleis in Brussel. 

Op 18 juni 1911 was de start geweest met 68 deelnemers. Van 26 tot 27 juni was Barra in Leerdam. Op 7 juli 1911 was de Europeesche Rondvlucht afgelopen en jammer genoeg had de twee Nederlanders die meededen de eindstreep niet gehaald. Henri Wijnmalen moest op 2 juli op weg van Roubaix naar Calais een noodlanding maken, waarbij hij zijn vliegtuig verspeelde. Ook Marinus van Meel, de nummer 68, kon na een stop in Grave niet meer verder na een crash.


Er was veel positieve aandacht voor de rondvlucht, maar hier en daar was ook kritiek te horen. "Als een burger of boer strandt met een voertuig, gaat hij toch niet naar de veldwachter om bewaking van zijn wagen te vragen? Maar toen vlieger Barra neerstreek werd zijn vliegtuig bewaakt door militairen uit Gorinchem. Betalen we daarvoor nu onze oorlogskosten?"


Limburger Koerier, 8-7-1911













De wedstrijd was niet zonder risico’s geweest en ging gepaard met de nodige ongelukken waarbij er zelfs piloten omkwamen. In het christelijke weekblad ‘De vriend van oud en jong’ wordt gewaarschuwd voor de roekeloze hoogmoed van het vliegen:

De vriend van oud en jong;
christelijk en wetenschappelijk weekblad,
jaargang 32, 1910-1911 28-6-1911






























Barra in Avia; geïllustreerd tijdschrift gewijd aan de luchtvaart,
jaargang 1, 1911, no. 5, 01-07-1911



Omstreden of niet, in Leerdam blijft men nog lang in de ban van vliegenier Barra. 'Barra'-accessoires worden een hype. 

"Na dien tijd droeg elke jeugdige, sportieve Leerdammer een "Barrasjaal".











Het schijnt dat er ook zgn. Barra-fietsen werden verkocht. (Het lijkt mij alleen dat de fietsen genoemd zijn naar de Franse fietsenbouwer Nicola Barra, die bekend werd door zijn aluminium fietsframe. Kan het zijn dat de naam door de Leerdamse fietsen verkoper(s) (on)bewust geassocieerd werden met de beroemde vliegenier? HT)


De Leerdammer, 1917-06-23












Op een gravure met hoogtepunten uit de geschiedenis van Oud-Leerdam (overigens met per ongeluk de Asperense kerk in het midden daarop afgebeeld!) is de tweedekker links boven afgebeeld, met daarbij de tekst: 'noodlanding van Barra':


















Ook tijdens een Leerdamse gemeenteraadsvergadering wordt er nog doorgesproken over Barra. Het aardappelveldje van de heer Stek was totaal vernield op de junidag van Barra's noodlanding. Niet zozeer door het vliegtuig, maar door de grote schare toeschouwers. Wie moest nu de schade van de verloren oogst betalen? 

De Leerdammer, 22-11-1911








Een paar jaar later, in 1914, haalt een sportcommissaris (R.J.C.) herinneringen op aan de Europeesche Rondvlucht van 1911. En wat blijkt: Leerdam is onderdeel van een grappige anekdote die de commissarissen jaren later nog aan het lachen maakt. 

Wat is het geval: Barra is gestrand in het Leerdamse aardappelveld (omgedoopt tot 'champ d'aviation'). De carburateur was bevroren en wordt hersteld door de monteurs. Barra is vermoeid van weinig slaap en het reizen in kou en nattigheid. 's Avonds om acht uur ligt hij al op één oor in een kamertje in hotel Boerboom (verbasterd tot 'Bierboom'). Maar dan is er een oploop voor het hotel, het volk wil hem toejuichen en een serenade brengen. Er volgt beraad en een van de Nederlandse sportcommissarissen trekt Barra's outfit aan en neemt op het bordesje van het hotel het applaus in ontvangst, al 'Merci'!, Merci!' roepend. 









Het volk juicht. De trommels slaan. De muziek galmt. Dan ineens ratelt een raampje boven het bordes open en verschijnt het slaperig hoofd van Barra... Het wordt even helemaal stil. Daarna wordt er gelachen en gejoeld.

De Leerdammers willen zingen maar kennen de Marseillaise niet. Dus zingt men de Franse vliegenier toe: "Wien Neêrlandsch bloed door d'aderen vloeit, van vreemde smetten vrij, wiens hart voor land en koning gloeit, verheff' den zang als wij: Hij stell' met ons, vereend van zin, met onbeklemde borst, het godgevallig feestlied in voor vaderland en vorst!"...

Blik in de oude glasblazerij in de glasfabriek Leerdam,
waar vele mannen / arbeiders aan het werk zijn.
Nederland, 1910. [SFA006012919], Het Leven, Spaarnestad Photo


Helemaal wakker na alle commotie gaat de groep kijken of het vliegtuig al gerepareerd is. Achter de ramen van de glasfabriek glinstert het vuur en glas. Mogen ze daar misschien een kijkje nemen? En zo volgt er een exclusieve nachtelijke rondleiding voor de Franse piloot en zijn gezelschap. 





Hierna wil men gaan slapen, maar de Leerdamse notabelen willen nog graag een wijntje drinken met hun gasten. Nachtrust zit er niet meer in. Als Barra vertrekt in alle vroegte worden ze nagestaard door honderden toeschouwers. 

"Zoo nam dat grapje een einde". 

Nieuwsblad van Friesland, Hepkema's courant, 29-4-1914

























































@ Heidi Timmer


Bronnen:



Reacties

Populaire posts van deze blog

Pel Marinus van Gent (1894-1949), geschiedenisschrijver van Leerdam

Bernard Johan ter Haar, grondlegger van de NV Ter Haar en Schuijt (1866-1934)

De katholieke kerk (Kerk van de H. Maria Onbevlekt Ontvangen) en begraafplaats (Sint Barbara) in Leerdam