Bartje van Oort, ruim 40 jaar stadsomroeper van Leerdam (1836-1923)
 |
| "Stadsomroepster Bart van Oort verlaat zojuist haar huis om de bewoners van onze stad van het laatste nieuws op de hoogte te brengen." |
Bartje van Oort was jarenlang de markante stadsomroepster van Leerdam. Ik ging op zoek naar informatie om te proberen haar levensverhaal te reconstrueren.
Bartje werd 10 november 1836 in Schoonrewoerd geboren als tweede dochter van Gijsbert van Oort, veldwachter, en Maaike Weelde/van Weelden. Het gezin verhuist rond 1835 naar Leerdam, naar de Hoogstraat A 31.
Als Bartje 22 jaar oud is, bevalt ze als alleenstaande moeder van een zoon Gijsbert Gerrit, maar dit kindje overlijdt op de leeftijd van vijf maanden. Drie-en-een-half jaar later, in 1862, krijgt ze weer een kindje, nu een meisje. Dochtertje Johanna overlijdt al na een week. In beide gevallen deed dr. H.W. Schomper, geneesheer wonend aan de Hoogstraat, aangifte van de geboorte.
Op 24 maart 1865 trouwt ze met de Leerdammer Klaas van Namen. Klaas en Bartje ondertekenen hun huwelijksakte niet zelf, omdat ze de schrijfkunst niet machtig zijn. Bartjes vader zet als een van de getuigen wel zijn handtekening.
Bartje en Klaas krijgen samen vijf kinderen, maar alleen oudste dochter Pietertje bereikt de volwassen leeftijd. De andere vier kinderen, twee keer een Maaike en twee keer een Teunis Gijsbert, overlijden als baby. (In die tijd was er een relatief hoge kindersterfte, maar in het gezin van Bartje en dat van haar zussen komt het bijzonder veel voor).
In 1874 overlijden Bartjes ouders. Haar vader Gijsbert van Oort was stadsomroeper van Leerdam en Bartje volgt hem op. Best bijzonder, want de meeste gemeenteomroepers waren man!
Bartje kon dan niet schrijven, maar ze kon waarschijnlijk wel (wat) lezen. Ze moet ook officiële boodschappen van de gemeente hebben kunnen omroepen.
Daarnaast riep ze ook nieuwtjes rond. Als particulier of bedrijf kon je haar inhuren om aanbiedingen rond te roepen. En was je iets kostbaars kwijt? Bartje riep het voor je rond. Ze had in haar hand een bronzen bekken waarop ze driemaal met een klepel sloeg voordat haar boodschap werd verkondigd.
Bartjes dochter Pietertje trouwt in 1888 met Cornelis van de Weteringh uit Asperen. Zij gaan in Leerdam wonen en stichten daar een gezin.
Bartje, meestal Bart genoemd, combineert de taak als stadsomroeper met die van wasvrouw:
 |
| De Leerdammer, 8-2-1896 |
Op deze foto zien we Bartje staan, voor de Grote Kerk. Links het pand van Sommer, wat nu een vestiging is van Van Uffelen Mode:
In 1904 viert Bartje haar 30-jarig jubileum als stadsomroeper. Veel boodschappen heeft ze 'uitgebekkend'.
Daarover wordt een stukje geschreven in de krant:
 |
De Leerdammer, 7-9-1904 |
 | ||
De Vijfheerenlanden, 17-9-1904
|
Een jaar later volgt het 40-jarig huwelijksjubileum van Klaas en Bartje:
 |
| De Leerdammer 22-3-1905 |
 |
| De Leerdammer, 3-7-1907 |
Op haar oude dag krijgt Bartje nog salarisverhoging. De 10 gulden van toen is omgerekend naar deze tijd ongeveer 148 euro.
 | ||
De Leerdammer, 4-12-1907
|
 |
| In het bevolkingsregister zien we dat in 1908 kleindochter Huibertje van de Weteringh inwoont bij haar opa en oma. Ook zouden ze inmiddels op de Hoogstraat 26 wonen. |
 |
| De Leerdammer, 12-6-1909 |
De foto van Bart van Oort in vol ornaat als stadsomroeper van Leerdam krijgt een wat andere lading na het lezen van deze ingezonden brief. Oude Bartje werd ingezet als propagandamiddel, zo vond de anonieme schrijver!
  | |
| De Leerdammer, 23-6-1909 |
"Mijnheer de redacteur, Heeft U op de dag van de verkiezingen oude Bart gezien, rondwarende in de straten van Leerdam met een soort harnas of corset om haar krom getrokken lijf, en daarop een groot biljet geplakt voor vrouwenkiesrecht? Heeft het Uw aandacht getrokken, hoe dit oude mensch, toegetakeld als ze was, telkens omstuwd werd door een groep nieuwsgierigen, die haar beschouwden en inspecteerden als een vreemdsoortig wezen dat in eens hier op aarde verschenen was? Heeft het U niet bevreemd, dat de nette dames, van wie deze propaganda uitgegaan is, niet ingezien hebben, dat de grenzen der welvoeglijkheid overschreden worden, wanneer men een oude arme stakker die gaarne iets verdienen wil, in zoo’n bespottelijke uitrusting de straat opdrijft? De fiere dames die zoo ijveren voor 't vrouwenkiesrecht, hadden edeler en heldhaftiger gehandeld wanneer ze zelf, in navolging van haar Engelsche geestverwanten, met vaandels door onze straten waren getrokken om haar zaak voor te staan en ’t publiek toe hadde gesproken in gloedvolle, bezielende taal. Zoo doen de suffragettes in Hyde Park; waarom kan dat hier ook niet? Bij een moderne beweging, gelijk het vrouwenkiesrecht past moderne propaganda, die op den duur haar uitwerking niet kan missen, mits tactisch en moedig gevoerd. Maar wanneer de politieke dames het aanleggen, zooals ’t hier op touw gezet is, en een oude vrouw de kastanjes uit ’t vuur laten halen, terwijl ze zich zelf achterbaks houden, dan wordt een goede zaak meer geschaad dan gebaat. Laten we hopen dat de internationale vrouwenbeweging niets van deze barbaarsche propaganda verneemt, - want het was al te mooi. ABC" (Bekend is dat de jongen op de foto, links naast stadsomroepster Bart, Adrie de Jong is, zoon van slager Koos de Jong en Jannigje Kon van het Oranjeplein 1. Bartje zelf woonde met haar man Klaas in een klein huisje in de Bergstraat. De naam van Klaas van Namen (bij zijn huwelijk 'werkman' genoemd) komen we in 1914 tegen bij de lijst mensen van wie de vordering op de invaliditeitswet is ontzegd. Korte of langere tijd geleden moet Klaas dus arbeidsongeschikt zijn geraakt.  De Leerdammer, 18-7-1914 In 1914 viert Bartje van Oort haar 40-jarig jubileum als stadsomroeper:
|
 |
De Leerdammer, 20-3-1915 |
 |
| De Leerdammer, 24-3-1915 |
 De Vijfheerenlanden, 31-3-1915  De Leerdammer, 3-4-1915 Kennelijk is Bartje daarna een periode ziek. Ze wordt vervangen door Hannes Prijn: | ||||
|
Er wordt volgens het krantenbericht hierboven niet meer (door Bartje) omgeroepen in 1921, maar ze krijgt haar salaris wel als een soort pensioen doorbetaald. Al is de gemeenteraad een beetje verlegen met de post 'stadsomroeper', zo blijkt uit de discussie tijdens een gemeenteraadsvergadering. Met het aanstellen van een omroeper wil men voorkomen dat andere mensen op straat iets rond gaan roepen en dit niet te handhaven wordt.
 |
| De Leerdammer, 3-9-1921 |
Op woensdag 7 maart 1923 overlijdt Bartje van Namen-van Oort op de leeftijd van 86 jaar te Leerdam.
 |
| De Leerdammer, 10-3-1923 |
Stadsomroeper Prijn had haar intussen al opgevolgd. Hij was Johannes (Hannes) Prijn (1873-1942), gehuwd in 1899 te Asperen met Pieternella de Bie (1873-1959). Zijn eerdere beroep was schilder.
 |
| Nieuwe Gorinchemse Courant, 2-2-1919 |
 |
| De Leerdammer, 20-8-1924 |
 |
| De Leerdammer 31-8-1932 |
Járen later worden in De Gecombineerde van 30 december 1950 herinneringen aan stadsomroepster Bartje opgehaald door ene 'Dirk van de Lingewal'.
Een citaat hieruit laat zien hoe Bartje van Oort nog lang werd herinnerd door de Leerdammers:
”(…) Het uur van aanvang, alsmede de duur van de uitdeling werd vroegtijdig bij bekkenslag door de oude stadsomroepster Bart van Oort bekend gemaakt en dat was werkelijk al een attractie op zichzelf. Het oude Bartje, reeds van verre herkenbaar aan ’t typische van wit katoen gehaakte mutsje, dat ze vrijwel altijd droeg, verstond haar vak meesterlijk en voerde dat met zelfbewustheid en vol elegantie uit. Voor zij haar opdracht uitvoerde, klepperde zij driemaal op een koperen bekken, wachtte dan even om belanghebbenden gelegenheid te geven uit hun huizen te komen of wel zich rondom haar te scharen, zakte dan een weinig terzijde, naar de kant waar ze 't bekken droeg‚ bracht vervolgens met een voornaam gebaar de klepel omhoog en eerst wanneer deze haar rimpelige wang had bereikt, galmde met een stem als van een dragonder haar blijde boodschap over de menigte en de vele blaffende honden, die haar schier altijd omringden. Als het op zulk een dag fel winterde, verving zij het wit katoenen mutsje door een zwart wollen kapje, in de volksmond ’plakkie’ geheten. (…)”
@Heidi Timmer
Bronnen:
- Bevolkingsregister 1862-1870 Leerdam: https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QSQ-G9Q6-6SHK?cc=2018408&lang=nl&i=34
- Diverse krantenberichten, genoemd hierboven
- Leerdam in oude ansichten, deel 1, F.L. Blom, foto 46
- Leerdam in oude ansichten, deel 2, T.A. Blom, foto 56
- Collectiebank beeldbank HVL
- Facebook-pagina 'Oud-Leerdam' (foto's)
- Luckens.nl/achtergrondinfo/gemeenteomroeper.html
- Isgeschiedenis.nl/nieuws/stadsomroepers-de-media-van-de-vroegmoderne-tijd
Reacties
Een reactie posten