Leerdamse vlag (gemaakt door Leerdamsche schonen) verdwijnt naar de zeebodem (1889)

Leerdam is booming in 1882. De spoorlijn wordt aangelegd en de glas- en hout-industrie ontwikkelen zich veelbelovend. De heer C.A. Jeekel is benoemd tot burgemeester en blijkt een ambitieuze verbinder te zijn tussen industrie en gemeentelijke belangen.

Datzelfde jaar krijgt burgemeester Jeekel een bijzondere brief. De directie van de in opkomst zijnde Holland Amerika Lijn bericht op 5 juni 1882 dat zij het ijzeren schroefstoomschip “Nederland” had aangekocht van de Nederlandsche Stoomboot Maatschappij. Het bewuste schip was in 1881 door genoemde onderneming op een werf in Feijenoord gebouwd en had al drie voorspoedige reizen volbracht van Rotterdam naar Baltimore. Het schip zou na verbouwing onder de naam “Leerdam” in de vaart worden gebracht op de lijn tussen Rotterdam en New York. Dit omdat de rederij haar nieuwe stoomschepen wenst te noemen naar Nederlandse steden. In bovengenoemde brief vraagt de directie een schets van het gemeentewapen, liefst in kleuren te zenden om daarvan gebruik te maken 'bij het veranderen van het lofwerk van ‘t stoomschip'.

Bron foto: historischcentrumfraneker.nl

Burgemeester en wethouders reageren “met hooge ingenomenheid” en geven het gevraagde. Ze vragen daarnaast of ze een extra aandenken mogen aanbieden.

De Leerdamsche raad stelt f 50,– uit de gemeentekas beschikbaar voor het vervaardigen van een vlag en het ontbrekende door vrijwillige giften te doen aanvullen.

De gemeenteraad keurt dit goed. De begrotingswijziging vermeldt dat het gaat om een toelage voor een ereblijk bestaande uit een zijden vlag aangeboden door enige ingezetenen van Leerdam aan het stoomschip van die naam. En verder, dat de vlag f 450,35 kost zodat deze burgers het in die tijd niet geringe bedrag van f 400,35 moeten opbrengen.

De vlag wordt begin september 1882 met het wapen van Leerdam kunstig geborduurd door een aantal Leerdamse “schonen” plechtig aan boord van het stoomschip aangeboden in een mahoniehouten kist, die op een zilveren plaat het opschrift draagt: “De Leerdammers aan het stoomschip “Leerdam” september 1882”.

Na de aanbieding wordt de vlag voor de eerste maal gehesen door de “bekoorlijke” dames, die dit fraaie kunstwerk met zoveel bekwaamheid hadden vervaardigd.

Het geschenk is vergezeld van een rijk blauw fluweel gebonden album dat op de eerste bladzijde de volgende opdracht behelst: “De gemeente Leerdam – aan haren naamgenoot – op den Noord Atlantischen Oceaan”. Deze woorden zijn omgeven door vlaggen, wapenschilden, e.d. die met een afbeelding van het schip en de figuren Neptunus en Mercurius een smaakvolle omlijsting vormen. Het album is vervaardigd door Jan Hendrik Emck uit Gorinchem.

Op de tweede bladzijde staan de dichtregels:

De Vlag van Nederland, de roem
van ’t Voorgeslacht,
Wordt door de Stad Leerdam U
Naamgenoot, geboden;
Zij sierre steeds uw schip, met
lading rijk bevracht,
Op haar het oog gericht, in storm,
in angst en nooden,
Zij blijv’ U ’t beeld altijd van
Eendracht, Kracht en Moed,
Dat wie ook wank’len moog, U
nimmer wijken doet.

Daaronder en op de derde bladzijde volgen de namen der 'aanzienlijke gevers', waaronder in de eerste plaats die van de burgemeester Jeekel, de wethouders Grijns en Van Heijningen, de leden van de gemeenteraad en van de gemeentesecretaris Roldanus voorkomen. Ook de dames, die de vlag zo kunstig hadden vervaardigd plaatsen hun handtekening daarbij.

Het schip “Leerdam” is 320 voet lang, 38 voet breed en 24 voet diep, weegt 2333 ton bruto, 1737 ton netto en heeft werktuigen van het compound systeem, 100 paardenkrachten effectief. De boot heeft vijf waterdichte afdelingen en is voorzien van een afzonderlijk stoomstuurtoestel en zes reddingsboten.

De kajuit, maar voor veertig eerste klasse passagiers ingericht, is een ruim en met smaak gemeubeld vertrek in het midden en over de gehele breedte van het schip. De 16 hutten worden evenals de kajuit en de badkamers met stoom verwarmd en zijn door elektrische schellen met de verblijven van de hofmeesters verbonden. In de badkamers is gelegenheid tot het nemen van zout- en zoetwater baden. Een rookkamer biedt gelegenheid tot het roken van pijp en sigaren voor de uitverkoren 1e klasse passagiers.

De landverhuizers (zij waren de zgn. 2e klasse passagiers), moeten het met minder comfort doen. Voor hen is het tussendek ingericht voor het vervoer van 600 personen. Het dek is 7,5 voet hoog en voorzien van “uitstekende” middelen tot ‘luchtverversing en alle inrichtingen’. Misschien zijn er ook Leerdammers als emigrant aan boord van de “Leerdam” naar de nieuwe wereld vertrokken.

Na afloop van de eerste reis bericht de gezagvoerder P. Slierendregt op 29 oktober 1882, dat hij met prachtig weer in de haven van New York is aangekomen en daardoor in de gelegenheid is de vlag te laten waaien. Het schip wordt druk bezocht en men bewondert de vlag en het album. Amerikaanse kranten maken hier melding van. De gezagvoerder geeft aan de lijst met portretten der gevers en geefsters van de vlag gaarne tegemoet te zien.

Helaas: lang is de “Leerdam” niet in de vaart geweest.

Op 15 december 1889 vertrekt het zeil-stoomschip "Leerdam" vanuit Amsterdam naar Argentinië met aan boord 16 1e klas passagiers, 426 landverhuizers, die als tussendek-passagiers waren geboekt, en 63 bemanningsleden. Met aan boord Botte Gosse Piers Bruinsma, de net nieuw aangestelde kapitein van de “Leerdam”.

In de vroege ochtend van 16 december 1889 komt het schip in dichte mist in aanvaring met het onder Engelse vlag varende schip "Gaw Quan Sia”. De voorsteven van de "Leerdam" boort zich midscheeps in de "Gaw Quan Sia" waardoor in het casco een gat van 5 meter ontstaat en de machinekamer meteen vol water loopt. Twee daar werkende stokers verdrinken.

Onder de emigranten ontstaat paniek. Kapitein Bruinsma ziet zich genoodzaakt zijn wapen te trekken om orde te scheppen in de duwende en schreeuwende mensenmassa. Na de nodige ontberingen en kou worden alle alle opvarenden van de "Leerdam" uit de sloepen opgepikt door het Franse stoomschip "Emma", dat ook alle opvarenden van de ''Gaw Quan Sia'' redde

Bij de ramp zullen de vlag en het album in het water zijn verdwenen.

De eerste “Leerdam” krijgt later overigens wel een opvolger, een stoomschip "Leerdam II", in 1921 gebouwd, in 1934 verbouwd en in 1953 voor de sloop verkocht naar Japan. Van enige activiteit bij het in de vaart brengen van dit schip van de zijde van de Leerdammers en het gemeentebestuur is niets gebleken...

Gelukkig zijn er nog herinneringen aan het eerste stoomschip “Leerdam I”. In 2009 wordt door de bemanning van een Stellendamse kotter uit het wrak het scheepsanker, een bolder en een bronzen pomphuis opgehaald. De bolder en het pomphuis worden geplaatst in de hal van het Leerdamse Stadskantoor. Erbij hangt een schilderij van het stoomschip Leerdam nog in volle glorie, ooit aangekocht door de de gemeente Leerdam.

Het anker is geplaatst op een voormalige sokkel van een hijskraan aan de Lingedijk. Door kunstenaar Beatrijs Schweitzer is aan het anker, heel passend, een vlag in ijzer toegevoegd.

Op de vlag staat haar gedicht wat gaat over het stoomschip met de vlag gemaakt door de Leerdamse schone dames:

"(…) Het dundoek voor eeuwig bedolven onder de golven.

Nu. Meer dan 100 jaar later, ligt hoog boven het water van de Linge: het anker. De geschiedenis laat zich lezen in roest en lucht.”