Gerrit Jozef Exaltus (1891-1960), fotograaf in Leerdam 1910-1912

Gerrit Jozef Exaltus wordt net voor de Kerstdagen, op woensdag de 23e december van het jaar 1891, geboren in Leerdam.

Zijn vader is de 26-jarige Dirk Exaltus (1865-1913), metselaar van beroep, afkomstig uit Asperen. Zijn 22-jarige moeder heet Jannigje Magrée (1869-1948) en is geboren in Vuren. 

De Nederlands Hervormde familie Exaltus-Magrée woont in Leerdam aan de Bergstraat.

Gerrit Jozef is het eerste kind en de oudste zoon van Dirk en Jannigje. Na hem worden geboren Dirk (1896-1900) en Pleun Jan (1899-1900), die beiden jong overlijden, drie dagen na elkaar. Daarna wordt een levenloos kindje geboren in 1906. In 1907 wordt Gerrits zus Jannigje geboren.

Gerrits vader: Dirk Exaltus

Regelmatig vinden we de naam van Gerrits vader Dirk Exaltus terug in de lokale krant bij aanbestedingen van bouw- of onderhoudsprojecten:

.

De Leerdammer, 19-4-1905

Dirk Exaltus is betrokken bij de oprichting van de Kolenbond. Korte tijd is hij daarvan ook voorzitter. Ook was hij een periode 2e voorzitter van de werkliedenvereeniging 'Leerdam e.o.'

Als meester-metselaar zal hij ook leerlingen 'in de bouw' hebben opgeleid. Waarschijnlijk te zien op deze >foto< op de Leerdamse beeldbank. 

De Leerdammer, 23-5-1908

De Leerdammer, 17-6-1908

De Leerdammer, 12-2-1910

De Leerdammer, 14-6-1911

De Leerdammer, 14-6-1913





De Leerdammer, 4-3-1914

De familie Exaltus-Magrée woont op verschillende adressen in de Bergstraat volgens het bevolkingsregister: 

Gerrit als ondernemer en fotograaf in Leerdam

In 1910 vinden we voor het eerst de naam van Dirks zoon Gerrit Jozef in de krant. 

De 19-jarige Gerrit J. Exaltus heeft aan de Bergstraat rond 1910-1911 een handel in spreekmachines (fonografen, voorlopers van de grammofoons) én een "photographisch atelier" opgezet. De jonge ondernemer adverteert een paar keer in De Leerdammer:

 

De Leerdammer, 6, 9, 13-7-1910

De Leerdammer, 31-12-1910

De Leerdammer, 25-2 en 1-3-1911

De Leerdammer, 18 en 25-3, 1-4-1911

Een 'spreekmachine', 

bron: De Leerdammer, 9-5-1908

Een aantal foto's die Gerrit J. Exaltus in deze periode gemaakt heeft:

Bron foto's: Facebook pagina Oud-Leerdam / fam. R. Exaltus

Bron: R. Hoegee-Bakker via FB Oud-Leerdam

Twee foto's zijn gemaakt in de Bergstraat, de derde in Kedichem. De vierde is van voetbalvereniging 'Victoria' in Leerdam, gemaakt in 1912. De namen van de geportretteerden zijn niet bekend. 

Op een julidag in 1912 is er flinke wateroverlast in de stad Leerdam na een wolkbreuk.

"Zieke mensen zaten onder de parapluie in het bed en grappig was het te zien hoe een paar leukerds aan de Vlietskant aan het visschen waren. De fotograaf Exaltus maakte hier een kiekje van". 

Nieuwe Gorinchemsche Courant, 25-7-1912

Niet alleen maakt Gerrit foto's van Leerdam. Hij schildert en tekent ook! 

Hieronder zien we drie bewaarde Leerdamse taferelen. Het eerste is een olieverf schilderij; het tweede en derde werk zijn tekeningen. 

(Leuke anekdote: Via een tante waren twee tekeningen in de familie Exaltus bewaard gebleven. Tot hun grote verrassing vond een familielid op een rommelmarkt in Heukelum een derde werkje van hem terug: het olieverfschilderij!)

Waarschijnlijk maakt Gerrit Exaltus deze schilderijtjes in de jaren 1910-1915 ongeveer, wellicht om zodoende wat extra’s te verdienen. We zien goed dat de kade langs de stadsmuur van Leerdam niet doorliep tot over de hele lengte. Alleen bij de Grote Steiger was een aanlegplaats voor de schepen. 

Wellicht heeft hij zich als metselaarszoon en -knecht zorgen gemaakt over de staat van de muren van de Zuidwal, hij heeft de scheuren en gebreken duidelijk weergegeven. Gelukkig is de oude stadsmuur in de jaren '50 en ook daarna nog een aantal keren mooi gerestaureerd. Maar duidelijk is dat de muren niet altijd in goede staat hebben verkeerd, net als de muizentorens.

De laatste tekening lijkt een kopie van de ets 'Haven Leerdam' uit 1899 van Willem Wenckebach. Het kopiëren van schilderijen was niet ongewoon. Klaarblijkelijk was de ets van Wenckebach bekend bij Gerrit, en dit kan goed, want deze ets was gedrukt op een toen populaire jaarkalender. 

Op 4 februari 1913 vertrekt Gerrit naar Rotterdam. 

Huwelijk Gerrit & Hendrika

Gerrit Jozef trouwt als hij 21 jaar oud is op woensdag 7 mei 1913 te Rotterdam met de 19-jarige Hendrika Gijsbertje Sprong die in Kralingen is geboren. Zij is een dochter van Huibert Sprong, fabrieksarbeider, en Cornelia Magrée. 

Zij hebben een opa gemeenschappelijk en zijn dus halfneef en halfnicht. Hun gezamenlijke opa Jozef Magrée (1834-1912) had een eerste huwelijk met Hendrika van der Vliet (1831-<1876). Hun dochter Cornelia Magrée is de moeder van Hendrika Gijsbertje. Opa Jozefs tweede huwelijk was met Pleuntje Schevelier (1840-1883). En hun dochter Jannigje Magrée is de moeder van Gerrit Jozef.  De moeders van Gerrit en Hendrika waren dus halfzussen. 

De handtekening van Gerrit en Hendrika onder hun huwelijksakte.

Gerrit is metselaarsknecht en woont in Rotterdam (bij zijn oom en tante en toekomstige schoonouders) maar de laatste zes maanden vertoefde hij in Leerdam. Ook Hendrika had tussen augustus 1912 en januari 1913 een poosje in Leerdam gewoond.  

In de huwelijksakte staat ook opgetekend dat de ouders van Hendrika beiden als getuige aanwezig zijn, dat zij toestemming geven aan het huwelijk en dat "ten opzichte van de ouders van den bruidegom door tusschenkomst van den kantonrechter te Rotterdam heeft plaatsgehad". 

Zowel bruid als bruidegom hadden tot hun 30e jaar toestemming van ouders nodig om ongehinderd te kunnen trouwen. Maar de ouders van Gerrit hadden geweigerd hun toestemming te geven aan het huwelijk, en geen gehoor gegeven aan de oproep van de kantonrechter. En dus werd via een hele procedure bij het kantongerecht alsnog een request geregeld waarmee het jonge stel toch kon trouwen. Dit gebeurde kosteloos als je kon aantonen dat je het niet kon betalen ('bewijs van onvermogen').

 

Bron: huwelijksbijlagen akte 1166 Rotterdam

Vader Sprong ondertekent, zijn echtgenote geeft aan niet te hebben geleerd te schrijven. De vier andere getuigen zijn geen familieleden, maar 'bedienden' te Rotterdam. 

Gerrit werkt als metselaar. Naar alle waarschijnlijk heeft hij zijn oude (bij)baan als fotograaf en handelaar in muziekdragers niet meer opgepakt na zijn huwelijk. (Wel is hij blijven schilderen, 'kalligraferen' en tekenen).

Na hun huwelijk wonen Gerrit en Hendrika een poosje in Rotterdam, aan de Schaardijk 134-5. 

Maar al snel, vanaf 23 januari 1914, komen ze weer in Leerdam, op het adres A682, Blaasbalg 12, waar ze ruim vier jaar blijven wonen.

Gerrit Exaltus blijkt naast creatief, ook muzikaal te zijn.

Gerrit maakt deel uit van de Leerdamse muziekvereniging 'Aurora'. Zus Jannigje is lid van de mandolineverenging 'Mediator' en waarschijnlijk was Gerrit dat ook. 

Onderstaand gecomponeerd nummer van Gerrit is bewaard in de familie:

Een foto van een muziekgezelschap (voorloper van 'Aurora') bij de ijsbaan van Leerdam, met als tweede van links Gerrit J. Exaltus. Bron: FB Oud-Leerdam en Leerdam in oude ansichten deel 2, foto 115.

Op deze foto uit 1917 met muziekvereniging 'Aurora' zien we Gerrit J. Exaltus op de voorste rij, als derde van links. Bron: FB Oud-Leerdam.

Het gezin van Gerrit & Hendrika

Op 24 april 1918 vertrekt het gezin Exaltus naar Rotterdam, waar ze weer aan de Schaardijk gaan wonen, op nummer 382 en 134-2. De (schoon)familie Sprong woonde ook aan de Schaardijk in Kralingen. Vader Sprong was in 1915 op 49-jarige leeftijd overleden, Hendrika's moeder is inmiddels weduwe geworden en woont op het adres Schaardijk 382/2. 

De familie Exaltus-Sprong wordt uitgebreid met acht kinderen, waarvan er twee jong overlijden:

1. Gerrit Hendrikus, *17 juli 1913 te Rotterdam 
   
2. Dirk, *19 juni 1914 te Leerdam, † 2 juli 1914 (13 dagen oud)
   
3. Cornelis, *4 okt. 1915 te Rotterdam
   
4. Hendrika Gijsbertje, *25 juni 1917 te Rotterdam, † 27 sept. 1919 te Rotterdam (2 jaar)
   
5. Jan, *1 mrt. 1920 te Rotterdam
   
6. Dirk, *23 nov. 1923 te Rotterdam
   
7. Huibert, *5 feb. 1926 te Rotterdam
   
8. Hendrika Gijsbertje, *1928 te Rotterdam

De Leerdammer, 26 en 30-8 en 16-9-1916

Nieuwe Gorinchemse Courant, 3-7-1919

De familie Exaltus in de fotostudio, naar schatting rond 1926. 

Waarschijnlijk zien we v.l.n.r. : Moeder Hendrika Gijsbertje Exaltus-Sprong (1893-1966), Huibert Exaltus (1924-1996), Jannigje van Maanen-Exaltus (1907-1993, zus van G.J. Exaltus), Dirk Exaltus (1923-1944),  Hendrik Jan van Maanen (1905-1980, e.v. Jannigje Exaltus, zwager van G.J. Exaltus), vader Gerrit Jozef Exaltus (1891-1960, handen aan het stuur), Jan Exaltus (1920-1086, Jan Versluis (ws. een vriend), Gerrit Hendrikus Exaltus (1913-1973) en Cornelis (Cor) Exaltus (1915-1949).

Bron foto en info: familie R. Exaltus.

Gerrit met zijn ouders, zus en twee van zijn zoons; de foto zal in Leerdam gemaakt zijn. 

V.l.n.r. Jannigje Exaltus (1907-1993, zus van GJ), oma Jannigje Exaltus-Margrée (1869-1948), Gerrit Jozef Exaltus (1891-1960), (klein)zoon Jan Exaltus (1920-1986), opa Dirk Exaltus (1865-1935), (klein)zoon Cornelis Exaltus (1915-1949). 

Bron foto en info: familie R. Exaltus.

Vooraan: Dirk Exaltus en Jannigje Exaltus-Margrée. Daarachter hun kinderen Gerrit Jozef en Jannigje. 

Bron foto: fam. R. Exaltus.

Gerrits leven in Rotterdam

Ook in Rotterdam laat Gerrit zijn creatieve talenten zien. Hij blijkt regisseur van de Kralingse toneelvereniging 'Union'. (Een heel kleine slag om de arm, want zijn verre achterneef Gijsbert Jacobus Exaltus  (1864-1927) woonde ook in Rotterdam.)

Rotterdamsch Nieuwsblad, 2-1-1922

Rotterdamsch Nieuwsblad, 13-1-1923

Rotterdamsch Nieuwsblad, 28-12-1923

Lief en leed wisselen elkaar af. 

In het jaar 1920 trouwt een zoon van Gerrit en Hendrika: Cor. Hij treedt in het huwelijk met Maria van Buuren.

In 1933 trouwt Gerrits zus Jannigje met Hendrik Jan van Maanen. Zij blijven in Leerdam wonen. 

In 1935 overlijdt Gerrits vader Dirk Exaltus in Leerdam: 

De Leerdammer, 26-6-1935

In 1939 trouwt zoon Gerrit Hendrikus, schilder en machine- en houtbewerker van beroep, met Willempje Noorlander. 

Twee jaar later, in 1941, huwt zoon Jan Gerdina Willemina Frickus. 

Er worden kleinkinderen geboren, vanaf 1939 zijn Gerrit en Hendrika opa en oma. 

In de oorlogsdagen van mei 1943 wordt hun zoon Cornelis, stoker van beroep, gearresteerd wegens het feit dat hij heeft deelgenomen aan de April-Mei staking. Hij zit een paar dagen vast in het Huis van Bewaring aan de Noordsingel in Rotterdam. 

Het jaar daarop trekt de oorlog nog diepere sporen... 

Zoon Dirk, meubelmaker, wordt bij een razzi opgepakt en in Fellbach te Duitsland tewerk gesteld. Tijdens deze  gedwongen arbeidsinzet overlijdt hij op 25 maart 1944 in het Katharinenhopital te Stuttgart op de leeftijd van 20 jaar, aan een blindedarmontsteking. Hij ligt begraven op het Nederlands ereveld in Frankfurt. 

In april 1945 overlijdt Hendrika's moeder Cornelia Sprong-Magrée in Rotterdam. In november 1948 sterft Gerrits moeder Jannigje Exaltus-Margrée in Leerdam. 

Een jaar later lijdt het gezin weer een verlies: in 1949 overlijdt zoon Cor op 33-jarige leeftijd.

Het huis aan de Schaardijk wordt steeds stiller. Zoon Huibert is getrouwd met Wil Molenaar, dochter Hendrika Gijsbertje (Riek) met Johannes Josef Jorna. 

Als Gerrit 60 jaar oud is, komt hij in het ziekenhuis terecht na een eenzijdig ongeluk met zijn bromfiets. 

Het Vrije Volk, 25-2-1952

Tragisch genoeg overkomt hem acht jaar later een soortgelijk ongeluk. Gerrit valt op 6 mei 1960 met zijn fiets (of brommer, daarover zijn de berichten niet eenduidig) en wordt geraakt door een auto. 

Ernstig gewond wordt hij naar het ziekenhuis gebracht maar medische hulp mag niet meer baten. Op 68-jarige leeftijd overlijdt hij 's avonds om kwart over acht in het Westerziekenhuis te Rotterdam.

Het Rotterdamsch Parool, 7-5-1960

Het Vrije Volk, 7-5-1960

Het graf van Gerrit J. Exaltus in Capelle a/d IJssel.

Bron foto: Online-begraafplaatsen.nl

In 1963 raakt de woning van weduwe Exaltus, waar ze 45 jaar heeft gewoond, door een dijkdoorbraak in de Alexanderpolder, onder water. Ze maakt hetzelfde mee als haar schoonouders in 1912 tijdens de wolkbreuk boven Leerdam: natte voeten - en alles moet worden schoongemaakt. 

Het Vrije Volk 6-6-1963

Als gevolg van een gat van drie meter in een nooddijk spoelt het water langs en ín enkele arbeidershuisjes aan de Schaardijk in Kralingseveer. Fotograaf: Ary (A.) Groeneveld. Bron: Gemeente Rotterdam (Stadsarchief)

Kort na de overstroming verhuist ze naar de Rozenburcht 40 in Capelle a/d IJssel. Bijna drie jaar later, op 28 maart 1966 overlijdt de 72-jarige Hendrika Exaltus-Sprong, in het huis van haar jongste dochter Riek die woont in Krimpen a/d IJssel. 

__________________

Tenslotte

De familie Exaltus vertrok al lang geleden uit Leerdam. Maar Gerrit Jozef liet voor Leerdam een paar unieke foto's en schilderijen na. 

Een van zijn oude foto's is afgedrukt op een fotowand in de Leerdamse brandweerkazerne. Een van Gerrits achterkleinzoons is 'teruggekeerd' naar Leerdam en is daar vrijwilliger, net als zijn betovergrootvader Dirk eens was. (Zie deze > foto <).

 

Muurprint van een oude Mercedes, ooit vastgelegd door G.J. Exaltus, in de brandweerkazerne van Leerdam. Foto: fam. R. Exaltus

Bronnen:

• Bevolkingsregister Leerdam 1897-1920
• De Kroniek van het geslacht Exalto, Niek Exalto en Reijn Exalto, pag, 121-122
• Diverse krantenberichten, hierboven genoemd
• Huwelijksbijlagen 1913 akte 676-1365 (1166) Rotterdam
• Informatie en foto's via de familie R. Exaltus
• Kent u ze nog... de Leerdammers, foto 49 (Gerrit) en 75 (Jannigje) 
• Leerdam in oude ansichten, deel 2, foto 115 (Gerrit)
• Stadsarchief Rotterdam

In 1916 zijn Gerrits ouders Dirk en Jannigje in Leerdam 25 jaar getrouwd en wordt er een advertentie geplaatst in De Leerdammer. Kleinkinderen Gerrit Hendrikus en Cornelis worden ook genoemd.