Generaties kinderen leerden er lezen en rekenen. Daarna vulden toneel, muziek en film de zalen. - Een oud schoolgebouw werd 'Kunstmin’ en was jarenlang een belangrijk cultureel centrum van Leerdam.
Gebouw "Kunstmin” was oorspronkelijk de eerste openbare school. Van het bijbehorende schoolmeestershuis is bekend dat het werd gebouwd in 1782. Het schoolgebouw, dat wellicht uit diezelfde tijd dateert, bestond uit drie klaslokalen. (Bron: P.M. van Gent, die gebruik maakte van het dagboek van A. de Wit).
Ongeveer een eeuw lang deed "Kunstmin” dienst als school.
Dan wordt in 1873 tussen de Bergstraat en Nieuwstraat een nieuwe openbare school met negen lokalen gebouwd. Dit schoolgebouw werd op 30 april 1875 officieel geopend door burgemeester Vogelenzang en het schoolhoofd, de heer Jan Fabries:
 |
| Opregte Haarlemsche Courant 4-5-1875 |
Na de verhuizing van alle schoolkinderen naar de nieuwe Nieuwstraatschool in 1875 stond het oude schoolgebouw leeg. Het gebouw krijgt dan een cultuurfunctie en gaat 'Kunstmin' heten.
In 'Kunstmin' vinden talloze activiteiten plaats: van vergaderingen en lezingen tot uiteenlopende uitvoeringen, optredens en andere bijeenkomsten. Sport-, toneel- en muziekverenigingen vonden er onderdak voor hun doordeweekse repetities en weekendoptredens. Elke week stond aangekondigd in de lokale krant welk optreden, concert en/of film het komend weekend in 'Kunstmin' kon worden bezocht.
Oudere inwoners spraken in de jaren 1930 nog weleens over 'kemedie in de oude school', waarmee ze bedoelden dat er een voorstelling plaatsvond in 'Kunstmin'. (Bron: P.M. van Gent).
Jammer genoeg heb ik geen oude foto van 'Kunstmin' kunnen vinden, behalve deze waarop rechts - voor het poortje wat leidt naar de school - een stukje van het onderwijzershuis staat afgebeeld:
 |
De Nieuwstaat, tegenover de oude Rooms-Katholieke Kerk. Het poortje leidde naar Kunstmin. |
Wat fragmenten uit de geschiedenis van 'Kunstmin':
Op 26 september 1883 organiseerde Leerdam in zaal Kunstmin een groot liefdadigheidsfeest voor de slachtoffers van de Krakatau-ramp in Nederlands-Indië. Er was een bazar met zo’n 650 objecten, muziekoptredens, een toneelstuk en een optreden van een 'verklede Javaan' die in het Maleis het publiek bedankte. De opbrengst bedroeg circa 400 gulden plus 200 gulden aan toezeggingen, wat in huidige waarde neerkomt op vele duizenden euro’s. Een typisch 19e-eeuws voorbeeld van lokale solidariteit met mensen in de Nederlandse koloniën.
 |
| De Vijfheerenlanden, 7-10-1883 |
In 1893 was er een liefdadigheidsconcert - gegeven door bariton Abraham Fabries (zoon van het schoolhoofd) en zangvereniging Euterpe:
 |
De Vijfheerenlanden, 16-12-1893 |
Rond 1894 mochten bij regenachtig weer producten van de weekmarkt (boter, kaas en eieren) in 'Kunstmin' worden verkocht. Het gebouw was dus nog steeds eigendom van de gemeente Leerdam.
Er werd in datzelfde jaar 1894 een "vereeniging Kunstmin" met leden en donateurs opgericht:
 |
| De Leerdammer, 29-12-1894 |
 |
| De Leerdammer, 7-11-1903 |
 |
| De Leerdammer, 7-11-1903 |
 |
| De Leerdammer, 27-4-1910 |
 |
| De Leerdammer, 15-3-1911 |
 |
| De Leerdammer, 26-4-1911 |
 |
| De Leerdammer, 21-6-1911 |
Tijden de mobilisatieperiode rond 1914-1916 werd gebouw 'Kunstmin' in beslag genomen door de militairen. Het ging dienst doen als distributiekantoor en kazerne.
Sinds 1915 worden er bioscoopfilms gedraaid in 'Kunstmin'.
 |
| De Leerdammer, 20-10-1915 |
Uit een gemeenteraadsvergaderingverslag blijkt dat 'Kunstmin' voor een periode van 10 jaar aan de 'vereeniging Personeelsbelangen der Glasfabriek' is verhuurd.
 |
| De Leerdammer, 12-3-1919 |
 |
| De Leerdammer, 19-1-1921 |
 |
| De Leerdammer, 5-3-1921 |
 |
| De Leerdammer, 2-2-1921 |
In 1921 staat de verkoop van het gebouwencomplex 'Kunstmin' op de gemeenteraadsagenda. Het jaar daarop gaat het gebouw vermoedelijk over in particuliere handen.
In 1923 wordt de zaal van 'Kunstmin' gerenoveerd, G. de Meun uit Amsterdam houdt aanbesteding voor de realisatie van het het verbouwplan getekend door architect Willem Carmiggelt jr.:
 |
| De Leerdammer, 17-3-1923 |
 |
| De Leerdammer, 28-3-1923 |
Tussen 6 en 8 maart 1928 werd de A.L.M.E.T.-middenstandstentoonstelling gehouden in 'Kunstmin' en het vlakblij gelegen 'Tavenu'.
In 1935 wordt J. de Reuver genoemd als exploitant van de bioscoop 'Kunstmin'.
 |
| De Leerdammer, 16-1-1935 |
 |
| Filmapparatuur 'Kunstmin' (bron: beeldbank HVL) |
 |
| De Leerdammer, 23-2-1935 |
 |
| De Leerdammer, 7-8-1935 |
Als L.S.V. "Voorwaarts" in 1935 45 jaar bestaat, wordt dit groots gevierd in een rood-wit versierde zaal van 'Kunstmin', Het gebouw was lange tijd een locatie waar veel feesten en jubilea werden gehouden.
 |
| Feest bij LSV 'Voorwaarts', 3 februari 1937 in Kunstmin in de Nieuwstraat. Foto: F. Copier via FB Oud-Leerdam. |
In 1953 verkoopt J. de Reuver 'Kunstmin'. Het adres Nieuwstraat 51 wordt van de nieuwe eigenaar: N.V. 'City-theater' .
 |
| De Gecombineerde, 9-5-1953 |
 |
| De Gecombineerde, 20-6-1953 |
 |
| De Gecombineerde, 5-9-1953 |
 |
| De Gecombineerde, 20-10-1953 |
 |
| De Gecombineerde, 24-10-1953 |
 |
| 120788 Saneringsplan Gemeente Leerdam. Kwaliteitskaart bebouwde kom, maart 1958. RAZU.nl |
 |
De Gecombineerde, 25-2-1964 |
 |
| De Gecombineerde, 5-12-1964 |
 |
| Foto: B. Jansen via FB Oud-Leerdam |
 |
Links de ingang van City theater. Het pand van Kruis IJzerwaren is ernaast gevestigd. |
Na jarenlang films te hebben vertoond, sloot bioscoop City-theater in 1983 zijn deuren.
 |
| De Gecombineerde, 13-10-1983 |
In 1989 is de voormalige bioscoop de locatie van 'Willem's discount'.
In de jaren '90 wordt de 'achterzijde' van de bioscoop (Achter de Kerk) verbouwd tot glas-galerie:
 |
| De Vijfheerenlanden, 28-8-1996 |
 |
The Old Triangle, café. Voorzijde, Nieuwstraat. Samen met winkel 'Hocus Pocus' er rechts naast maakt dit deel uit van 'Kunstmin'. |
 |
Achterzijde, Achter de Kerk. Helemaal rechtsboven was het raam van de foyer van de bioscoop. De rechter zijde van het witte pand was jarenlang uitgaansgelegenheid 'Tio Pepe' en is nu verenigingsgebouw 'De Kandelaar'. |
Bronnen:
- Diverse krantenberichten, gevonden via RAZU.nl.
- Foto's via Facebook-pagina Oud-Leerdam.
- Gent, P.M., Leerdam door de eeuwen heen, (1933), pag. 37, 416, 530.
- Zie ook: https://hvl.collectiebank.nl/beeldbank/start/archieven12?fc=browse&query=kunstmin
