Bernard Johan ter Haar, grondlegger van de NV Ter Haar en Schuijt (1866-1934)

Op 17 januari van het jaar 1866 ziet Bernard Johan ter Haar in Hengelo het levenslicht. 

Hij is een zoon van Gerhard Christiaan ter Haar (1823-1898), en Elisabeth Catharina Gerdessen (1833-1906). 

Voor hem waren in het gezin Ter Haar al geboren: Gerharda Christina (1853), Karel Christiaan (1855), Hendrik Reinier (1857), Jeanette Gerardine (1960), Christiaan Pieter Henri (1861), Gerhard Elisa (1863) en Lodewijk Antoon (1864).

Bernard Johan (1866) is dus het achtste kind en de zesde zoon. Na hem zouden nog worden geboren Hendrika Geertruida Johanna (1867), Pieter Tijmen (1869), Elisabeth Catharina (1872) en Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk (1875).

Vader Gerhard is - naast vader van zijn twaalftal - schoolonderwijzer en hoofd van een school. Opa Geurt was onderwijzer en kostschoolhouder en overgrootvader Tijmen schoolmeester. Het lesgeven zit nadrukkelijk in de genen bij de Ter Haars!

De vader van moeder Elisabeth was commies waker bij de Rijnscheepvaart te Lobith, haar moeder runde een winkel (na het overlijden van haar man). Van Elisabeths opa Albertus Lodewijk Gerdessen weten we dat hij een gedestilleerd bedrijf te Leerdam had en wijnkoper was, en als nevenfuncties de ambten diaken en schepen te Leerdam en baljuw te Asperen vervulde. De eerste link met Leerdam is gelegd.

Maar er zou nog een tweede connectie met Leerdam ontstaan. 

Bernard Johan groeit op in Hengelo. Zijn oudste broer Karel Christiaan is ook onderwijzer geworden, maar zijn een-na-oudste broer Hendrik Reinier zit in het uitgeversvak en woont in Geldermalsen. De liefde voor letters en het ondernemerschap moeten ook Bernard Johans interesse hebben gewekt; hij wordt boekhandelaar. In eerste instantie in Hengelo en in 1886 verblijft hij een jaar in Barneveld. Maar vanaf 1887 vestigt hij zich in... Leerdam. 

De Graafschap-bode 23-04-1890

Als Bernard Johan 24 jaar oud is, trouwt hij op 17 april 1890 met de 26-jarige Alida Jacoba Vis. Het huwelijk vindt plaats in Zaandijk, de woonplaats van de bruid. Bernard en Alida vestigen zich nu samen in Leerdam. 

Alida's vader Jacob Vis (1828-1887) en haar moeder Maartje Hanenmaker (1825-1874) komen uit Zaanse gegoede ondernemersfamilies. Vader Jacob Vis is makelaar en commissionair in granen. Diens vader Dirk Vis was oliefabrikant en koopman en daarnaast was hij burgemeester en lid van de Provinciale Staten. Van Dirk Vis, zijn vrouw Engeltje Kool, en Dirks ouders Jacob Vis en Aaltje van Bergen zijn prachtige portretten en herinneringsporselein bewaard gebleven (om ze te zien, klik even op de namen). 

We zien in het bevolkingsregister het gezin Ter Haar-Vis ingeschreven op de Leerdamse adressen: A206, A172, A525, A643 en tenslotte Vlietskant 6. 

Bernard en Alida krijgen zes kinderen (waarvan er twee op jonge babyleeftijd overlijden):

• Jacob Gerhard Meindert (1891)
• Bernard Johan (1893-1893)
• Elize Maria Ali (1894)
• Alida Jacoba (1898-1898)
• Henri Pieter (1902)
• Engelbert Mari Reinier (1906)

De Leerdammer, 8-4-1893

Het nieuws van de dag, 15-11-1898

Alida komt uit een Doopsgezinde familie, terwijl Bernard Nederlands Hervormd is.

Twee zussen van Alida (de 'Gezusters Vis') runnen een kantoorboekhandel aan de Voorstraat 71 in Beesd, zij wonen ook een tijdje in bij de familie Ter Haar. Ook de jongste broer van Bernard woont een tijdje bij de familie om te werken als winkelbediende in de zaak. 

Bevolkingsregister Leerdam 1897-1920

De Leerdammer, 23-1-1892

Op 5 oktober 1887 had B.J. ter Haar zijn firma met een courant- en handelsdrukkerij in Leerdam opgericht. 

Drie weken later, op 24 oktober 1891 wordt het eerste weekblad uitgegeven met de naam 'De Leerdammer'. Het blad wordt in de wijde omtrek gelezen en verschijnt na een tijdje tweewekelijks en daarna driewekelijks. 

De allereerste uitgave van De Leerdammer

'Bureau van de Leerdammer' links op de foto. Huidig adres: Kerkstraat 36, De Vier Heerlijkheden. 

Het Nieuws van de Dag, 2-8-1893

Met ingang van 1 augustus 1893 wordt de firma een Naamloze Vennootschap met de naam "Ter Haar en Schuyt". Het bedrijf omvat een boekhandel met boekdrukkerij en een boekbinderij. Zijn mede-compagnon is Pieter Jan Adolph Schuijt (1869-1935), letterzetter en boekdrukker.

De Leerdammer, 5-8-1893

De Leerdammer, 19-8-1893

De Leerdammer, 26-8-1893


In 1893 wordt de (gemeentelijke) bibliotheek overgebracht naar de winkel van Ter Haar en Schuijt, waar de heren kosteloos tussen 7 en 9 op de vrijdagavond boeken uitreiken aan de leden (De Leerdammer, 23-9-1893). 

Al een jaar later, in 1894 trekt mede-investeerder P.J.A. Schuijt zich terug uit de N.V. 

Hoewel ze niet meer in hetzelfde schuitje zitten, blijft de naam "Ter Haar en Schuijt" gewoon bestaan.

 



















Nederlandse Staatscourant, 25-08-1894

P.M. van Gent schrijft in zijn 'Leerdam door de eeuwen heen': "De firmanten waren ondernemende zakenlui en niet wars van moderne middelen en moderne reclame, om aan hun firma bekendheid te geven. Zoo werd reeds in de negentiger jaren een feestoptocht op een praalwagen een geheele drukkerij ingericht en oranjekleurige reclame-biljetten zoo versch van de pers onder het publiek verspreid". 

B.J. ter Haar voor de drukkerij aan de Kerkstraat in Leerdam (huidig adres Kerkstraat 36, de Vier Heerlijkheden). Inclusief nieuwsgierige buren. Op de gevel staat 'Boekdrukkerij en Binderij. Boek- en Papierhandel. Muziek- en Kunsthandel.'

B.J. ter Haar en de drukkersgezellen bij het 12,5-jarige bestaan, 5 april 1900 - locatie Hotel De Wildeman

De Leerdammer, 29-10-1902

In de zomer van 1903 verhuist het bedrijf van Ter Haar en Schuijt van de Kerkstraat naar de Vlietskant waar een nieuw winkelhuis met kantoor en drukkerij is gebouwd.  

Rechts (het pand met de rode bakstenen) aan de Vlietskant de vestiging van Ter Haar & Schuijt.

Woonhuis - inclusief archiefzolder - van de familie Ter Haar en het huis waar personeelsleden en/of diverse familieleden woonden - aan de Vlietskant 6 en 8, links van het bedrijf THS.

Als het bedrijf 25 jaar bestaat wordt dit waardig gevierd. Het personeel maakt een reis naar Brussel.

Een van de personeelsleden maakt een gedicht met deze strofe gericht aan 'patroon' Ter Haar: "Lof! nu vijfentwintig jaren - Hij, patroon en vriend gelijk, - Steeds zijn arbeid deed ervaren,- Steeds aan energie zoo rijk'."

De Leerdammer, 28-9-1912

In 1927 bestaat het bedrijf 40 jaar en er wordt een gevelsteen tegen de winkel geplaatst met de opdruk: 

1887-1927
5 October
Aangeboden door het personeel

Ook deze keer wordt er een uitstapje gemaakt: 

De Leerdammer, 14-9-1927

 

De Leerdammer, 13-1-1932

In de jaren '30 werkt er zo'n 30 man personeel bij THS; bureauhouders, agenten en verslaggevers. 

Als op 10 maart 1934 Bernard Johan ter Haar overlijdt op 68-jarige leeftijd, is dat voorpaginanieuws in 'zijn krant':

De Leerdammer, 14-3-1934

De Leerdammer, 14-3-1934

De Leerdammer, 14-3-1934 (de schrijver van dit stuk moet zijn geweest J. van Mourik Azn., geschiedkundig medewerker van de krant, onderwijzer in Hei- en Boeicop, Heukelum en daarna aan de Huishoud- en Industrieschool te Leerdam).

 De Leerdammer, 14-4-1934

Ruim een jaar later, op 14 oktober 1935 overlijdt ook Bernards echtgenote, de dan 70-jarige Alida Jacoba Vis. 

In 1933 was zoon J.G.M. ter Haar uitgetreden als commissaris en tot directeur van het bedrijf benoemd. De uitgeverij blijft een familiebedrijf, de ene zoon werkt als redacteur van de krant, de andere als chef van de drukkerij.  In 1934 wordt de nevenvestiging in Beesd (voorheen gerund door de tantes Vis) opgeheven. (De Dordrechtse Courant, 20-1-1934).

In 1941 viert 'De Leerdammer' op een sobere manier haar 50-jarige bestaan.

De Gecombineerde, 28-10-1941

Het bedrijf zou zich uitbreiden met een gebouwencomplex bovenaan de dijk tussen de Hoogenhoek en Oranje-Nassaulaan. (nu: locatie Albert Heijn). 

'De Leerdammer' zou verschijnen tussen 1891 en 1941. Later werd dit 'De Gecombineerde' (1942, 1946-1992).

De kantoorboekhandel in 1973

NRC Handelsblad 4-3-1983

Ter Haar en Schuijt, decennia lang een begrip in Leerdam, bestaat inmiddels niet meer. Maar Bernard Johan ter Haars nalatenschap is groot. Alleen al als we kijken naar het krantenarchief wat -  inmiddels gedigitaliseerd - een schat aan informatie biedt over het leven en werken, wel en wee, in en rond Leerdam. 

Ook heeft hij in mijn ogen een bijdrage geleverd aan de Leerdamse identiteit. Er werd niet alleen een commercieel platform voor bedrijven en winkels gecreëerd; journalisten luisterden naar wat er leefde op straat zodat politici daarop konden reageren. Lokale media beschreven, volgzaam maar ook naarmate de tijd vorderde, meer kritisch. Zo speelde THS - met de vaak gebruikte slogan 'Tot Hoger Streven' - een invloedrijke en verbindende rol in de gemeenschap. 

 

@Heidi Timmer

Bronnen:

• Beeldbank Historische Vereniging Leerdam
• Bewaarde Schoonheid, Teunis Blom, pag. 112-113
• Diverse krantenberichten, hierboven vermeld
• Foto's Facebook-groep Oud-Leerdam
• Leerdam door de eeuwen heen, P.M. van Gent, pag. 263, 397-400
• Oud-Zelhem, fam. Gerdessen
• RAZU.nl - archief De Leerdammer
• Vis a Vis
• Wiewaswie.nl

“Newspapers are the schoolmasters of the common people."  

(Henry Ward Beecher) 

Bioscoop-theaterschip 'Alhambra Flottante' legt aan in Leerdam (mei 1912)

Groots wordt het aangekondigd: tussen 8 en 11 mei zal het bioscoopschip 'Alhambra Flottante' Leerdam aandoen. "Europa's eerste drijvende bioscope theater" zal aanmeren aan "het Asperensche Veer". 

De Leerdammer, 8-5-1912

Het schip was in 1910 ontworpen, in opdracht van de gebroeders Lumière, als een theatersalon met een podium, zitplaatsen voor het publiek, en alle benodigde faciliteiten voor het opvoeren van voorstellingen. Het was bijzonder vanwege zijn unieke functie als drijvend theater, wat het mogelijk maakte om voorstellingen te brengen naar plaatsen die vaak niet over eigen theaterfaciliteiten beschikten. Het bioscooptheater met een lengte van 50 meter en een breedte van ruim 7 meter, bood plaats aan 430 toeschouwers. Het decor was geïnspireerd op het fort Alhambra in Granada, Spanje.

Het schip, een waar nieuw fenomeen, reisde door het land en legde aan in verschillende steden en dorpen, waar het gedurende een bepaalde periode voorstellingen gaf. Dit trok vaak grote groepen mensen aan, die kwamen kijken naar de diverse shows die werden opgevoerd.

Bioscoop in Moorse stijl op een boot "Alhambra flottant' die naar verschillende plaatsen vaart voor een voorstelling. Nederland, 1911. [SFA022827951], Het Leven, Spaarnestad Photo.

De nieuwe courant, 11-8-1911 

Ook Leerdam werd dus in 1912 vereerd met een bezoek en 'de Leerdammer' bericht het volgende:

De Leerdammer, 11-5-1912

Na verloop van tijd nam de populariteit van het schip af, mede door de opkomst van moderne theaters en bioscopen op het land, die gemakkelijker toegankelijk werden. Uiteindelijk werd de 'Alhambra Flottante' uit de vaart genomen en verdween het drijvende theaterschip uit het Nederlandse culturele landschap.

Algemeen Handelsblad 14-5-1915

Bronnen: 

• Oud krantenbericht, zie hierboven
• In Oude Ansichten
• S2HO.nl - kanaal door Voorne

Pel Marinus van Gent (1894-1949), geschiedenisschrijver van Leerdam

Eén van de standaardwerken over Leerdam is het boek "Leerdam door de eeuwen heen" van P.M. van Gent, uit 1934. Ik heb het een tijdje geleden kunnen bemachtigen bij een antiquarische boekhandel. Het ruikt een beetje muf van ouderdam maar blijkt een waardevol naslagwerk over de Leerdamse geschiedenis. 

Nieuwsgierig naar wie de schrijver P.M. van Gent nu eigenlijk was, zocht ik naar sporen van zijn leven. 

Jasper van Gent, door de Leerdammers altijd Jas genoemd, werkte bij de gemeentereiniging en was ook Leerdams laatste nachtwacht. Hij werd ook wel de 'klepperman' genoemd. 

Jas van Gent is de middelste man op deze foto.

 

Jas van Gent in vol ornaat als nachtwaker

Op 2 december 1881 trouwde Jasper met de Leerdamse Jacoba Maria van Willigen in Leerdam.

Ruim 10 maanden later wordt zoontje Pel geboren, maar hij overlijdt op de leeftijd van 2 maanden. In 1883 wordt zoon Hendrik-Jan geboren. Daarna, in 1886, volgt Pel Marinus, maar ook hij wordt maar twee maanden oud. Willhelmina Maria Neeltje wordt geboren in 1890 en zij wordt nauwelijks een maand oud. Een tweede zoontje met de naam Pel Marinus wordt geboren in september 1891; na drie maanden moeten Jasper en Jacoba ook dit kindje naar het kerkhof brengen. Eind 1892 wordt Neeltje Wilhelmina Maria geboren, ruim een maand later overlijdt ook dit kindje. Op 13 januari 1894 wordt de derde Pel Marinus geboren. Medio 1897 krijgt hij een zusje: Elzelina Wilhelmina. 

Drie kinderen, Hendrik-Jan, Pel Marinus en Elzelina Wilhelma groeien op in het gezin van Jasper en Jacoba.  

In 1909 huwt de 25-jarige Hendrik Jan met de Leerdamse Antje van Hoogdalem. 
Elzelina trouwt als ze 25 jaar oud is in 1923 met Gerardus Joseph van der Steen, afkomstig uit 's-Gravenzande.

Pel is 22 jaar oud als hij trouwt met de 17-jarige Joanna Catharina Josephina Senecaut. Ze trouwen in Leerdam op nieuwjaarsdag, 1 januari 1917. 

Joanna was geboren op 19 april 1899 in het Belgische Meerhout/Borgerhout bij Antwerpen als dochter van Josephus Senecaut (1862-1947) en diens tweede echtgenoot Maria Theresia Engelen. Zij was een van de ongeveer 200 Belgische vluchtelingen was die in 1914 onderdak vonden in Leerdam. Joanna werd op 21 januari 1915 ingeschreven in het bevolkingsregister.

De Vijfheerenlanden, 17 okt. 1914

Belgische vluchtelingen in Leerdam

Bron: Beeldbank HVL

Pel en Joanna krijgen in 1918 een dochter: Jacoba Maria.

Pel is een bekende Leerdammer. Hij werkt op het kantoor van de Glasfabriek, waar hij chef van de orderafdeling is. Daarnaast zet hij zich in voor het verenigingsleven. Hij is (samen met zijn ega) een bekende performer bij de revue. En in 1934 voltooit Pel van Gent zijn boek over Leerdam:

De Leerdammer, 20-1-1923

 

De Leerdammer, 6-10-1934

  

In het jaar 1936 wordt hij dan ook gehuldigd vanwege zijn vele verdiensten:

De Leerdammer, 23 okt. 1936

De Leerdammer, 21 apr. 1938

Tientallen jaren verzorgt Pel van Gent het plaatselijk nieuws voor het lokale blad 'De Gecombineerde'. Ook is hij voorzitter van de Oranjevereniging. 

Vanaf 1927 tot 1935, van 1949 tot 1941 en van 1946 tot 1955 is hij gemeenteraadslid van Leerdam, en behartigt vooral de financiële belangen van de gemeente. Hij is lijstaanvoerder van de lokale afdeling van de Liberale Staatspartij. 

De Leerdammer, 8 juni 1939

Pel woont met zijn gezin aan de Generaal Pironstraat 19.

Zijn ouders overlijden in 1936 en 1938.

 De Leerdammer, 16-5-1936

De Leerdammer, 14-5-1936

\

De Leerdammer, 16 mei 1936

De Leerdammer, 23 juli 1938

Foto uit Van Gents boek 'Leerdam door de eeuwen heen'

In 1949 overlijdt Pel van Gent, op 55-jarige leeftijd, na een kort en ernstig ziekbed. Zijn heengaan is een groot verlies voor Leerdam, zo getuigen ook de vele advertenties in De Gecombineerde:

De Gecombineerde, 24 feb. 1949 en De Gecombineerde, 26 feb. 1949

Onder grote belangstelling werd Pel op de 26e februari 1949 naar zijn laatste rustplaats gedragen. 

De Gecombineerde, 5 mrt. 1949

Jaren later werd in de wijk Leerdam-West een straat naar hem genoemd. Zijn boek is nog altijd van grote waarde voor de geschiedenis van Leerdam. 

Bronnen:

• Diverse krantenberichten, zie hierboven
• Foto's: Facebook groep Oud-Leerdam
• Harm Brinks, Gevlucht, Belgische vluchtelingen in de Groote Oorlog
• Wiewaswie.nl