23 juli 2025

Cornelis (Kees) Nortier, directeur van de glasfabriek in Leerdam (1885-1893)


Cornelis Adriaanszoon Nortier, rond 1875.
Foto: fotograaf Carel Eduard Westerborg te Arnhem.
Bron: Gelders Archief, Arnhem


























Cornelis (Kees) Nortier wordt geboren op 30 november 1831 in Rotterdam. Zijn moeder Maria Geertruida van Dijk overlijdt in 1834 op 42-jarige leeftijd. Kees is dan nog maar 2,5 jaar oud. 

Zijn vader Adriaan Nortier, chirurgijn en vroedmeester, treedt in 1838 in het huwelijk met Mary Minter met wie hij nog een aantal kinderen krijgt. 

Als jongen geniet Kees Nortier een degelijke opleiding aan de gerenommeerde Franse en Nederduitse kostschool van Jan Voormolen in Leerdam, in die tijd een begrip in Nederland. 

In 1845 - Kees is net 14 jaar oud - overlijdt ook zijn vader Adriaan Nortier:


Rotterdamsche Courant, 16-12-1845









In 1848 keert hij terug naar Rotterdam; zijn toekomst zou zich al snel verder buiten de landsgrenzen ontvouwen. Toch zou Kees Nortier ooit weer naar Leerdam terugkeren.


In 1852 vertrekt Cornelis Nortier naar Nederlands-Indië, waar hij in dienst treedt bij de vooraanstaande firma Dorrepaal & Co. in Semarang op het eiland Java. Dit handelshuis is actief in producten als tabak, koffie en suiker – koloniale gewassen waarvan de productie sterk leunde op lokale arbeid, onder vaak harde omstandigheden. Op 1 juli 1863 schafte Nederland officieel de slavernij af in zijn koloniën. Toch bleef in Nederlands-Indië tot 1870 het cultuurstelsel van kracht: een systeem waarbij de bevolking werd gedwongen een deel van hun land te gebruiken voor de teelt van exportgewassen zoals koffie, suiker en indigo. Dit leverde Nederland weliswaar flinke winst op, maar veroorzaakte tegelijkertijd uitbuiting en hongersnood.

De firma Dorrepaal groeit uit tot een handelsbank. Nortier wordt vennoot van het bedrijf Dorrepaal en begint in de kolonie aan een nieuw hoofdstuk van zijn leven. 

In Semarang huwt hij op 21 oktober 1863 Lijdia Elisabeth Bischoff, geboren te Batavia (Jakarta) in 1839 als dochter van Johann Gustaaf Andreas Bischoff (onderwijzer, lid hoofdcommissie van Onderwijs en lid weeskamer te Batavia; vendumeester op Parapattan te Batavia) en Jeanne Helene Elisabeth Jeekel. 


Portret van mevr. L.E. Nortier-Bischoff, 1879
Foto: fotograaf Carel Eduard Westerborg 
Fotocollectie Gelders Archief


















Java-bode 28-10-1863








Opregte Haarlemse Courant 18-12-1863




Java-Bode 7-1-1865


















Cornelis Nortier en Lijdia Elisabeth Bischoff stichten een gezin:


1 - Johanna Helena Elisabeth Nortier

Geboren op 22 juli 1864 in Djoemblang, Semarang, Java. Overleden 7 september 1921 in Apeldoorn, 57 jaar oud. Gehuwd op 14 juni 1888 te Leerdam met Joannes Josephus Franciscus Beschero (bierbrouwer, bouwkundige, 1837-1898). Zij woonde in Leerdam en vanaf 1912 in Apeldoorn. Ze kregen een dochter: Lydia Maria Elisabeth. 

De Vijfheerenlanden 3-6-1888
  
De Vijfheerenlanden, 17-6-1888







Het nieuws van de dag 18-6-1888
 
De Leerdammer, 8-6-1898








De Leerdammer, 10-9-1921















2 - Adriaan Johan Gustaaf Adolf Nortier

Geboren 2 januari 1866 in Djoemblang, Semarang, Java. Hij emigreert in 1891 naar de Verenigde Staten en trouwt 3 november 1897 in Kent Connecticut met Mary Unson. Van hen zijn vier dochters (Minnie, Louise, Elizabeth en Lydia) bekend. Overlijdensgegevens onbekend.

Nieuwe Rotterdamsche Courant 3-3-1866






Adriaan Johan Gustaaf Adolf Nortier, ca. 1890. 
Foto: J. Ephraïm te Arnhem
Fotocollectie Gelders Archief

























Nieuwe Gorinchemse Courant 28-11-1886












Nieuwe Gorinchemse Courant 14-4-1889
 
Nieuwe Gorinchemse Courant 16-5-1889



















3 - Ida Maria Elisabeth Nortier

Geboren 29 maart 1867 in Semarang, Java. Overleden op 14 december 1869 in Oenarang, 2 jaar en ruim 8 maanden oud.

De Locomotief 29-3-1867




De Locomotief, 17-12-1869








4 - Lijdia Elisabeth Nortier

Geboren op 10 april 1868 in Semarang, Java. Overleden op 26 maart 1953 in ’s-Gravenhage, 84 jaar oud. Eerste huwelijk: 20 augustus 1896 te Leerdam met Edmond Emilius Croin (directeur van een maatschappij, notaris, 1865-1935); gescheiden op 20 juni 1902. Een dochter bekend: Lijdia Elisabeth. Tweede huwelijk: 31 oktober 1922 te ’s-Gravenhage met Otto Hendrik Lambertus Nieuwenhuijzen (kapitein infanterie Oost Indisch Leger, directeur glasfabriek, wethouder, weduwnaar van Louise Christine d' Abo, 1844-1925). Lijdia woonde in villa 'Spitshuize' te Apeldoorn, eerst met haar zus, later met haar tweede echtgenoot. 


De Locomotief 15-04-1868






Lijdia Elisabeth Nortier, ca. 1890.
Foto: J. Ephraïm te Arnhem
Fotocollectie Gelders Archief




















Apeldoornsche Courant 2-11-1922
  
O.H.L. Nieuwenhuijzen












5. Alexander Petrus Johannes Nortier

Geboren op 1 december 1870 in Semarang, Java. Overleden op 15 maart 1940 in Utrecht, 69 jaar oud. Hij was machinist, directeur van de Eerste Nederlandsche fabriek van Gereedschappen te Hoograven en vanaf 1902 vennoot van een agentuur- en commissiehandel in buiten- en binnenlandse huizen (fa. Nortier en Van der Molen te 's-Gravenhage). Gehuwd op 9 juli 1895 te Madjalengka met Sophia Maria Louise Kohlenberg (1871-1945), de echtscheiding werd uitgesproken op 21 oktober 1924. Ze kregen drie kinderen: Cornelis Pieter, Lijdia Louise en Alexandra. Zij woonden in Banjarmasin (Indonesië), Jutphaas en Utrecht.

Portret van Alexander Petrus Johannes Nortier, ca. 1890.
Foto: J. Ephraïm te Arnhem
Fotocollectie Gelders Archief




De Vijfheerenlanden 5-12-1889


 
Uit: Het Leven Geïllustreerd uit 1918
met portretten van exposanten
op de tweede Jaarbeurs te Utrecht.
Beeldbank Het Utrechts Archief.
Uit: Het Leven Geïllustreerd uit 1920
met portretten van exposanten
op de vierde Jaarbeurs te Utrecht.
Beeldbank Het Utrechts Archief.












6. Cornelia Nortier

Geboren op 27 november 1871 in Djoemblang, Semarang. Overleden op 15 december 1873 in Semarang, 2 jaar oud. 

De Locomotief 28-11-1871





De Locomotief 17-12-1873






De Locomotief 20-12-1873
(In december 1873 verloren én ontvingen de Noitiers een dochtertje)





7. Ada Maria Nortier

Geboren op 2 november 1872 in Djoemblang, Semarang. Overleden op 22 april 1874 in Djokdja, ruim 1 jaar oud.

 De Locomotief 2-11-1872




De Locomotief 22-04-1874






8. Suzanna Magdalena Nortier

Geboren in december 1873 in Salatiga, Semarang. Overleden op 15 april 1874 in Djokdja, vier maanden oud.

De Locomotief 16-4-1874





9. Emma Augusta Nortier

Geboren op 7 februari 1877 in Arnhem. Overleden op 18 juli 1960 in ’s-Gravenhage, 83 jaar oud. Gehuwd op 22 september 1898 te Leerdam met Leonard Karel Willem Castens (1873-1957, inspecteur van een levensverzekeringsmaatschappij). Zij kregen een dochter (Emma).


Arnhemsche Courant 26-3-1877





Portret van Emma Augusta Nortier, 1879
Foto: fotograaf Carel Eduard Westerborg 
Fotocollectie Gelders Archief
 
Portret van mevr. E. Nortier
Fotograaf: A. Böeseken, Rotterdam, ca. 1890.
Fotocollectie Gelders Archief

















_________________________


In 1859 is Cornelis Nortier een van degenen die de Vereeniging Rotterdamsche Diergaarde een grote verzameling exotische schelpen aanbied. 


De Locomotief 29-04-1868





Bataviaasch Dagblad 12-1-1874















Na ruim twintig jaar in de tropen keert het echtpaar Nortier-Bischoff in 1875 terug naar Nederland, waar ze zich vestigden in Arnhem. Daar wordt ook hun laatste kind geboren.

Het echtpaar doet aan liefdadigheidswerk en is betrokken bij een weeshuis in Arnhem. Hun leven wordt gekenmerkt door ondernemerschap en sociaal paternalisme, zoals vaker voorkwam bij 'industriëlen'.

Bij hun koperen huwelijk in 1875 wordt een bijzonder huldeblijk uitgegeven: "Vijf zangen op het koperen huwelijk van Cornelis Nortier en Lydia Elisabeth Bisschoff." Dit document bevat gedichten en lithografische illustraties die hun leven in beeld brachten: het weeshuis met het echtpaar te midden van kinderen aan lange tafels, maar ook hun voormalige huis in Indië, compleet met marcherende militairen en bedienend personeel. 


















































Cornelis Nortier en zijn gezin vestigen zich in een prachtige villa (die gebouwd zou zijn rond 1858-1859 voor de freules Van der Wijck) die zij "Villa Djoemblang" noemen, naar de plek waar zij eerder woonden. 

De villa lag aan de Velperweg in Arnhem, een lommerrijke straat die werd gekenmerkt door statige, vrijstaande huizen van renteniers teruggekeerd uit Nederlands-Indië.


Rechts op de foto: de latere villa 'Djoemblang'.
Huis van familie Mackay, Velperweg 91 (oude nummering), ca. 1860.
Fotocollectie voormalig gemeentearchief Arnhem -1501-04.

In 1969 zou het huis worden gesloopt, op deze luchtfoto van net ervoor 
is het de meest rechtse villa.
Ook op deze foto is de villa zichtbaar.






















In 1879 komt het gamelan-ensemble (een Javaans orkest) van prins Pangéran Adipati, prins van Solo, naar Nederland. Dit in verband met een optreden op de Nationale Tentoonstelling voor Handel en Nijverheid die tussen juni en oktober 1897 op landgoed Sonsbeek in Arnhem wordt georganiseerd. Nortier fungeert als tweede penningmeester van de tentoonstellingscommissie en is president van de feestcommissie.

De musici krijgen onderdak in het gebouw Neerland's Tuin aan de Arnhemse Rosendaalseweg. Het volledige gezelschap bestaat uit zeventien Javanen, onder wie muzikanten en ronggèngs (danseressen). 

Het bijzondere is dat de zoon van de vorst, Pangéran Hario Gundo Siwoyo, prins van Solo, als gast verblijft bij de familie Nortier in Arnhem. Het zou zomaar kunnen dat de koninklijke familie van Solo tot de vroegere kennissenkring van de Nortiers behoorde.


Tentoonstelling 100-jarig bestaan Handel en Nijverheid in Musis Sacrum, 1879. 
Hoofdbestuur voor Musis Sacrum.
V.l.n.r.: H.W. Fromberg, A. Pitlo, P. Veth, V.d. Heijden, A. Knoops, A.J. van Delden,
C. Nortier, Gerrit Thomas Coers, H.J. Heuvelink, A.J.Bergsma, mr. J. Everts,
P. Noppen, H.H. Reijers, H.A.G. Vogel, P.M. Coelius, A.G. Terwindt, A.E. Cohen.
Foto: Joh. Ephraim.  1583 - Beeldbank Gelders Archief.

"Groote Gamelang van Z.H. Prins van Solo voor Musis Sacrum". 
Tentoonstelling 100-jarig bestaan Handel en Nijverheid in Musis Sacrum, 1879. 
Foto: Johannes Ephraïm, 15389, Beeldbank Gelders Archief.










"Uitstalling Jeekel & Co. Leerdam.", 1879
De Leerdamse firma Jeekel & Co was ook vertegenwoordigd
op de Nationale Tentoonstelling te Arnhem. 
Foto: Johannes Ephraïm, 1523 - 293-0088, Beeldbank Gelders Archief.













































Arnhemsche Courant 28-10-1939




















Cornelis Nortier wordt gekozen tot raadslid in Arnhem (1881-1885) en tot bestuurslid van de Koninklijke Maatschappij voor Tuin- en Plantkunde (KMTP). 

In Arnhem wordt in 1883, met kapitaal van succesvolle ondernemers uit Nederlands-Indië waaronder dat van Kees Nortier, een grote Vogel- en Plantentuin opgericht. Deze tuin, met planten en vogels uit de Indische Archipel, is grotendeels verdwenen; alleen Park Sacre Coeur resteert nog.


De Locomotief 4-1-1877














Cornelis was in 1877 zakelijk betrokken geraakt bij de glasfabriek in Leerdam. Zijn schoonmoeder Jeanne Jeekel was een nicht van Christiaan Antoon Jeekel (1839-1885), oprichter van Jeekel Mijnssen & Co. (de glasfabriek) en burgemeester van Leerdam tussen 1882 en 1885. Zo zullen contacten zijn gelegd. 

Tussen 1875 en 1877 runden Christiaan Antoon Jeekel en Jacob Jan Mijnssen samen het bedrijf Jeekel, Mijnssen & Co., de hardglasfabriek. Ze werkten volgens een methode ontwikkeld door De la Bastie. Op 3 september 1877 richtten ze samen met Otto H.L. Nieuwenhuijzen een commanditaire vennootschap op. Het doel was om een fabriek te draaien die zich richtte op het maken van halfkristal en kristal. In het begin ging dat niet vanzelf – ze moesten veel van de machines, gereedschappen en vakmensen uit het buitenland halen. 

Als Christiaan A. Jeekel in 1885 overlijdt, volgt Cornelis Nortier hem op, die tot dan toe als stille vennoot betrokken was. Nortier is dan samen met de zwager van de neef van zijn schoonmoeder Jacob Jan Mijnssen en zijn latere schoonzoon Otto Hendrik Lambertus Nieuwenhuijzen, directeur van de "Glasfabriek Leerdam". 

Op deze foto zien we directeur Nortier zittend achter de tafel, omringd door het personeel van de glasfabriek. 



















Teunis Blom schrijft in 'Van Pilgram tot Jeekel' dat Nortier aanvankelijk de nodige bezwaren had en alleen bereid was de functie van directeur op zich te nemen als het bedrijf zou worden omgezet in een Naamloze Vennootschap. Die omzetting zou pas in 1891 plaatsvinden.


In mei 1885 verhuist de familie Nortier naar Leerdam. Volgens het bevolkingsregister wonen ze (met inwonende dienstbode) op de achtereenvolgende adressen: (Klein Oosterwijk?) B15, B34 en later op A197. Het is mogelijk dat het laatste adres A197 aan de Kerkstraat lag, en dat de weduwe Nortier daar na het overlijden van haar man is gaan wonen. 

Het huis moet aan de Lingedijk vlakbij de glasfabriek hebben gelegen. Waarschijnlijk werd het huis voor 1885 bewoond door glasfabriek directeur en burgemeester Jeekel. Het is bekend dat er in 1765 een kantoorgebouw, herenhuis en woningen zijn gebouwd (zie de afbeelding hieronder). 

Glasfabrieken, 1879

























Of wie weet bewoonden de Notiers dit huis met serre en aangelegde tuin langs de Lingedijk? (Dit huis staat er anno 2025 nog steeds, zij het in verpauperde staat. Het heeft als kantoor dienstgedaan en in 1928 is er een gevelsteen - een mozaïek ontworpen door Andries Copier - aangebracht.)


In 1886 laat "Jeekel, Mijnssen & Co" en nieuw woonhuis (ontworpen door architect Wiggelinkhuijzen) vlakbij de glasfabriek bouwen. 

In een krantenbericht in het jaar 1898 wordt genoemd dat de directeurswoning van "Jeekel en Co" - het zgn. 'Heerenhuis' (Heeren-huizinge)- inmiddels wordt gebruikt als pakhuis van de mandenmakerij.


De Vijfheerenlanden, 19-9-1886
  
De Vijfheerenlanden, 6-7-1898













Nieuwe Gorinchemse Courant 27-5-1886










Nortier is in 1887 voorzitter van de Leerdamse feestcommissie ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van koning Willem III. 


De Vijfheerenlanden 27-2-1887
























In 1888 staat Kees Nortier met zijn latere schoonzoon Nieuwenhuijzen aan de wieg van de vrijzinnige politieke vereniging "Vrijheid en Orde". Hij wordt in datzelfde jaar voorgedragen als gemeenteraadslid.


De Vijfheerenlanden 15-1-1888
 
De Vijfheerenlanden, 22-4-1888




















Ook is hij betrokken bij de liefdadigheidsactie voor Waterloo-veteraan Cornelis van der Leeden. Hierover schreef ik eerder een blog. 

Bij de oprichting in september 1888 van de Nederlandschen Protestantenbond afdeling Leerdam wordt Cornelis Nortier in het bestuur gekozen. 

In datzelfde jaar viert het echtpaar Nortier-Bischoff hun 25-jarig huwelijksjubileum. Ter gelegenheid hiervan worden de arbeiders van de glasfabriek op de daaropvolgende zondag getrakteerd op wijn en bier.


De Vijfheerenlanden, 25-10-1888





Nieuwe Gorinchemse Courant 25-10-1888

 

De Vijfheerenlanden, 28-10-1888













Een jaar later wordt opnieuw een serenade gebracht:


Nieuwe Gorinchemsche Courant 21-7-1889






Algemeen Handelsblad 18-8-1891









Nederlandsche Staatscourant, 18-8-1891















Nortier wordt in 1892 ook politiek actief als lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland. 


Nieuwe Gorinchemsche Courant 15-5-1892







De oudste zus van Cornelis Nortier woonde bij haar broer en schoonzus in - zij overleed in Leerdam in 1892. 


Het nieuws van de dag kleine courant 19-07-1892

De Vijfheerenlanden, 3-8-1892

 








De Vijfheerenlanden, 6-5-1893









Dan blijkt Cornelis Nortier langdurig ziek te zijn. 

Nieuwe Gorinchemse Courant 12-3-1893







Hij overlijdt op 61-jarige leeftijd in 1893 in Leerdam. 


Het Vaderland 1-8-1893
  
Het Vaderland 1-8-1893








De Vijfheerenlanden, 2-8-1893
Het nieuws van de dag 2-8-1893










De Leerdammer, 5-8-1893


















De Vijfheerenlanden, 2-8-1893
 
 De Vijfheerenlanden, 5-8-1893


















Pel van Gent beschrijft in zijn 'Leerdam door de eeuwen heen' Cornelis Nortier: "Hij was wat men in die dagen een volksman noemde, voorkomend en prettig in den omgang. Ook in het openbare leven bewoog hij zich, hij was lid van den Gemeenteraad en de Provinciale Staten."


Lydia Nortier-Bischoff maakt deel uit van het bestuur van het nieuw op te richten ziekenhuis in Leerdam. 


De Vijfheerenlanden, 10-5-1899







Lijdia overlijdt - ook op 61-jarige leeftijd - in 1900. 

De Leerdammer 7-11-1900, De avondpost 8-11-1900, 
 
De Leerdammer, 22-12-1900




















Het graf van Cornelis Nortier en Lydia Elisabeth Bisschof,
Oude Algemene Begraafplaats, Lingedijk, Leerdam














De Leerdammer, 20-4-1901























In 1922 zou dochter Lijdia Elisabeth Nortier trouwen met glasfabriek-directeur Otto H.L. Nieuwenhuijzen. Tien jaar eerder, in 1912, was Nieuwenhuijzen als directeur opgevolgd door zijn neef, Petrus Marinus Cochius. De directie van de glasfabriek bleef daarmee lange tijd in familierelaties verankerd.

_________________________


De Nortierstraat in Oosterwijk herinnert nog steeds aan Cornelis Nortier. De huizen werden gebouwd in 1908. De eerste steen werd gelegd door Lijdia Maria Elisabeth Bischero, geboren in 1889 te Leerdam als kleindochter van Cornelis Nortier.

















Bronnen: 

Labels: , , , , , , , ,

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Abonneren op: Reacties posten (Atom)