Waar op katholieke kerken in Nederland meestal een eenvoudig kruis op de toren staat, hebben protestantse kerken vaak een ander symbool. Daar vind je boven het kruis meestal een windvaan, die vaak de vorm van een haan heeft – de bekende wind- of weerhaan, symbool van waakzaamheid en geloof. De windvaan van de kerk in Leerdam vormt echter een bijzondere uitzondering: die laat geen haan zien, maar een ander symbool.
Allereesrst: de toren van de Grote Kerk is het oudste deel van het gebouw. Het onderste gedeelte dateert uit de 13e eeuw, terwijl de romaans-gotische toren in de 16e eeuw en opnieuw rond 1850 werd verhoogd. Tijdens die laatste verhoging kreeg de Leerdamse toren ook een nieuwe spits.
Tijdens de zogeheten Franse tijd (1795–1813) maakte Nederland eerst deel uit van een Franse vazalstaat en werd het later opgenomen in het Franse Keizerrijk. Het rijk stond onder het bewind van Napoleon Bonaparte, terwijl Nederland in die jaren bestuurd werd door zijn broer, koning Lodewijk Napoleon.
Een belangrijk gevolg van deze periode voor Leerdam was dat – vanuit het ideaal van gelijkheid – het Graafschap Leerdam en het daaraan verbonden collatierecht (het recht om iemand te benoemen in een ambt, zoals predikant of burgemeester) werden afgeschaft. De Franse tijd kwam officieel ten einde in 1813, toen Napoleon werd verslagen en afstand deed van de troon. Toch bleven Franse troepen op verschillende plaatsen in Nederland nog enige tijd actief. Ook Leerdam bleef, ondanks de formele bevrijding, voorlopig nog bezet. Pas in januari 1814 werd de stad na felle gevechten bevrijd door Russische en Pruisische troepen.
Hoewel deze bevrijding door de geallieerde Kozakken in ons nationale geheugen grotendeels is vervaagd, leeft de herinnering eraan in Leerdam voort. Want boven op de toren van de Grote Kerk staat geen haan, zoals op de meeste kerktorens, maar een kozak te paard, een ruiter te paard met uitgestrekte lans. Waarschijnlijk was dit bedoeld als een blijvend symbool van dankbaarheid en bevrijding.
 |
| Carle Vernet,1816-1839, Kozak te paard, cheval de cosaque régulier, Rijksmuseum. |
 |
| 12-1969, K.T. Meindersma, tekenaar, BT-027379, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed |
Op het koor bevindt zich bovendien nog een tweede windvaan, in de vorm van een pijl.
In 1895 zou de torenspits beschadigd zijn geraakt door bliksem. Vreemd genoeg meldt de lokale krant hier niets over:
 |
| De Telegraaf 27-07-1895 |
 |
| De Standaard 29-07-1895 |
 |
| De Vijfheerenlanden, 31-7-1895 |
Tijdens een storm in november 1921 is de kozak op de toren omlaag gevallen. In de woorden van de journalist van De Leerdammer: 'De kozak op den toren, die jarenlang de woede van stormen en regenvlagen had getrotseerd, kon het teen dezen orkaan niet bolwerken en werd van zijn hoogen standplaats geslingerd."
 |
| De Leerdammer, 9-11-1921 |
 |
| Datum: niet bekend |
 |
| De Gecombineerde, 2-7-1964 |
 |
| De Gecombineerde, 14-6-1966 |
Bronnen:
- Kerkvaan.nl: Leerdam, geraadpleegd 7-11-2025.
- "Een kozak op de kerktoren", PGLeerdam.nl, geraadpleegd 7-11-2025.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten