Het levensverhaal van Betje Blok begint bij haar ouders Philip Blok (1845-1932) en Doortje Elkus (1850-1918). Doortje, afkomstig uit het Twentse Denekamp, is met Philip getrouwd op 7 oktober 1875 in Montfoort.
De familie Blok heeft al drie generaties lang hun thuis in Meerkerk, waar Philip, net als zijn vader Heiman, geboren is. Heimans vader, Mozes, verhuisde vanuit Duitsland (Gesker, Frankfort) naar Meerkerk in het laatste deel van de 18e eeuw.
Philip handelt in antiek, goud en zilver, net zoals zijn vader. Op zaterdag ligt de handel stil, de familie is Joods en houdt dan de sjabbat en bezoekt de synagoge.
Philip Blok en Doortje Elkus krijgen samen 13 kinderen:
1. Rebecca (Betje) in 1876
2. Mina in 1877
3. Hijman, in 1879
4. Mozes in 1881
5. Lion in 1882
6. Meijer in 1884
7. Hendrina (Heintje) in 1885
8. Levenloos geboren jongetje in 1887
9. Saartje in 1888
10. Aäron in 1889
11. Willem in 1892, hij overleed in 1899 op de leeftijd van 7 jaar
12. Bransie in 1894, zij overleed in 1898 op de leeftijd van 3 jaar
13. Johanna in 1896, zij overleed in 1897 op de leeftijd van 2,5 maanden
Als Philips ouders, Heiman Blok en Rebecca van Praag Cigaar, op 12 april 1894 in Meerkerk hun 60-jarig huwelijk vieren, deelt de Tolstraat en het dorp Meerkerk mee in de feestvreugde:
 |
| De Leerdamsche Courant, 15-4-1893 |
In de periode 1894 adverteert Philip Blok regelmatig in de regio met zijn uitvinding tegen wandluizen:
 |
| De Leerdammer, 21-11-1894 |
Op respectievelijk 19 okt. 1895 en 1 jan. 1896 overlijden de ouders van Philip. Hun meubels en huisraad waren net voor die tijd executoriaal in beslag genomen.
 |
| De Leerdammer, 3-8-1895 |
 |
| De Leerdamsche Courant, 7-3-1896 |
 |
| De Leerdamsche Courant, 17-10-1896 |
De verhuizing van zoon Philip heeft hier vast mee te maken. Rond 28 mei 1896 gaat het gezin van Philip en Doortje vanuit Meerkerk in Heukelum wonen, ze worden ingeschreven op het adres A69, Kruisstraat, en daarna de Gasthuisstraat A100. Daar wordt hun jongste dochter Johanna geboren.
Op 13 januari 1897 verhuizen ze naar Leerdam, ze vestigen zich daar aan de Bergstraat 100.
 |
| Bevolkingsregister Leerdam, 1897-1920 |
Regelmatig prijst Philip zijn handel aan via De Leerdammer:
 |
| De Leerdammer, 21-6-1902 |
 |
| De Leerdammer, 14-5-1906 |
 |
| De Leerdammer, 18-8-1906 |
 |
| De Leerdammer, 28-8-1909 |
 |
| De Leerdammer, 22-4-1911 |
In 1918 overlijdt op 67-jarige leeftijd Doortje Blok-Elkus, de echtgenote van Philip Blok.
Hieronder zien we de zgn. 'verklaring van overlijden' van Dora Elkus. De huisarts noemt als oorzaak van haar overlijden "vitium cordis", een afwijking aan het hart waardoor de werking tekort schiet. Bron: Reg. Archief Zuid-Utrecht:
 |
 |
| Nieuw Israelietisch weekblad, 27-12-1918 |
Philip Blok viert in 1925 zijn 80e verjaardag in de Joodse gemeente. Hij wordt "een klein mensch met een groote ziel" genoemd:
 |
| Nieuw Israelietisch weekblad 4-09-1925 |
In 1932 overlijdt Philip Blok, op de leeftijd van 87 jaar.
 |
| Nieuw Israelietisch weekblad, 28-10-1932 |
De graven van Philippus Blok en Doortje Elkus, aan de Oude Begraafplaats langs de Lingedijk in Leerdam.
Oudste dochter Rebecca, in het dagelijks leven Betje genoemd, blijft ongehuwd en heeft waarschijnlijk voor haar jongere broers en zussen gezorgd. Daarna - of daarnaast - is ze dienstbode. Ze woont in Leerdam op de Oranje Nassaulaan 16. Dit huis is eigendom van haar broer Hijman, die een blok huizen aan de Blaasbalg (zoals dit gedeelte van de Oranje Nassaulaan eerder heette) in bezit heeft. Eerst woonde ze hier met haar vader Philip, na zijn overlijden blijft ze er alleen wonen.
Betjes broer Lion is in Leerdam blijven wonen. Haar andere broers en zussen waren allemaal uit Leerdam vertrokken; naar Amsterdam, Rotterdam, Leeuwarden en Tiel. Alle andere Joodse families zijn ook vertrokken naar buiten Leerdam.
Lion overlijdt in 1941. Betje heeft dan alleen nog Lions weduwe, schoonzus Jansje Blok-Meijer dichtbij wonen.
Dan breekt de Tweede Wereldoorlog aan. Een tijd waarin Joodse mensen niet meer veilig zijn en langzaam maar zeker geïsoleerd worden van hun Nederlandse medeburgers. En meer dan dat...
Op een dag, de precieze datum is niet bekend, maar het moet zijn geweest voor 17 november 1942, staan Duitsers aan Betjes deur. Ook haar schoonzus Jansje wordt opgehaald. Ze worden meegenomen naar de politiepost in het oude gemeentehuis aan de Leerdamse Kerkstraat. Vandaar worden beide vrouwen naar kamp Westerbork getransporteerd waar ze 18 november aankomen.
De transporten naar het oosten waren net op gang gekomen, vanaf juli 1942.
De kaart van Betje, uit de cartotheek van de Joodse Raad:
Op dinsdag 24 november vertrekt de 66-jarige Betje met haar 62-jarige schoonzus Jansje in een volle trein naar Auschwitz in Polen. Het was het 38e transport per trein uit Westerbork naar het vernietigingskamp. In de trein zaten 709 Joden, waaronder 103 kinderen.
 |
| De Voorlichter, 7-5-1946. Overigens: de echtgenote van Karel Wasch was ook Joods. Zij heeft de oorlog overleefd. |
Rebecca (Betje) Blok
geboren op 4 september 1876 in Meerkerk
tussen 1897-1942 (45 jaar lang) wonend in Leerdam
overleden op 27 november 1942 (op de leeftijd van 66 jaar) in Auschwitz
vermoord in de Holocaust
"Man fällt nicht über die Stolpersteine, du stolperst mit dem Kopf und dem Herzen"
"Men valt niet over de Stolpersteine, je struikelt met je hoofd en je hart"
Ik moest denken aan een zin van Jan Wolkers (wiens Holocaust monument ik net daarvoor had bekeken), dat de hemel na Auschwitz voorgoed geschonden is.
 |
| Foto: @Heidi Timmer |
- Diverse krantenberichten, genoemd hierboven
- Het Kontakt Vijfheerenlanden, Stolpersteine voor joodse schoonzussen uit Leerdam
- Het Stenen Archief Leerdam
- Het Stenen Archief Vianen
- Joods Leerdam, Vier eeuwen joodse geschiedenis, Teunis Blom
- Joodse raad, carthotheek, via Arolsen Archives
- Leerdam, Israelitische bevolking volgens Burgerlijke Stand, uitgave van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie
- Inboedel inbeslagname documenten (NIOD)
- Oorlogsbronnen.nl
- Wiewaswie.nl
